Vì sao Kòn Cau hiến tế trâu ?

Vì sao Kòn Cau dùng trâu để  hiến tế?

Tg: Người con Fyan

Chúng ta biết được rằng: cầu thần tế lễ là một phần trong đời sống của con người từ thuở xa xưa. Nó phản ánh căn tính trong bản chất của họ là “hữu thể có tôn giáo.” Nhân loại có nhiều cảm thức chung về thuở khởi nguyên, về tiến trình chung của lịch sử nhân loại, về sự sống sau cõi đời này, v.v. Điều này được diễn tả trong các câu truyện cổ, sử thi, bài tình ca của từng tộc người. Nói cách khác đó là văn hóa của họ. 

Và việc đặt tên cho tộc người của họ cũng liên quan đến căn tính người. Bởi lẽ, họ nhìn nhận rằng con người của thuở xa xưa là các vị tổ, là anh hùng khai sáng, các vị này đều là thần linh trong huyền thoại. Do đó, có những tộc người, tên định danh từ thuở xa xưa của họ là sự tự khẳng định tư cách người. 

Việc cầu thần tế lễ với mục đích “cho và nhận.” Bởi lẽ, nhân loại đã có kinh nghiệm chung trong sự đổ vỡ tương quan với Thần linh. Họ tế thần với hy vọng mong mỏi được sự chấp thuận của thần linh mà ban cho họ những gì họ cầu xin: mưa thuận gió hòa, an cư lạc nghiệp, mùa màng bội thu, v.v.

Trong mạch chảy chung của tiến trình đó, Kòn Cau cũng cầu thần tế lễ. Vật hiến tế phổ biến của họ là con trâu, vậy vì sao họ lại tế trâu?

Chúng ta sẽ dễ dàng tìm thấy câu trả lời trong các câu truyện cổ. Thuở xa xưa đó, họ không hiến tế trâu đâu, mà là hiến tế người. Đây là dấu tích của cuộc hiến tế đã rất lâu đời lắm rồi. Nhiều tộc người cũng có các nghi lễ này. Thấp thoáng đâu đó trên truyền hình, báo chí, chúng ta cũng thường nghe thấy có các nghi lễ mà vật hiến tế là con người bởi một vài tộc người sống tách biệt với xã hội hiện đại. Hoặc các câu truyện được dàn dựng thành phim ảnh, v.v.

Nhưng rồi họ không tế người nữa. Dấu mốc cụ thể thì không ai biết được chính xác. Truyện cổ không cho chúng ta một thời gian biểu cụ thể. Nhưng chúng ta sẽ khám phá ra rằng, tiến trình chung này được văn hóa Kòn Cau diễn giải cho mạch của niềm tin là kinh nghiệm chung của nhân loại. 

Truyện cổ cho biết, họ không hiến tế người nữa bởi vì: 

Thần linh của họ cấm việc làm này, bởi đây là tội ác, việc hiến tế này là dành cho ma quỷ, thần dữ. Thấy Kòn Cau hiến tế người, thần linh đã gửi người xuống và bảo họ không được hiến tế người nữa và họ đã làm như vậy. Câu truyện khác kể lại, chính thần linh giả trang hoặc gửi đến một nhân vật nào đó để chiến đấu với quỷ thần, quỷ thần đã bị tiêu diệt. Từ đó họ không bao giờ hiến tế người nữa. 

Nhưng vì sao họ lại hiến tế trâu? Đơn giản, đó là yêu cầu của thần linh, nhưng, vì sao thần linh lại yêu cầu như vậy? Truyền thống nói với chúng ta rằng, trâu là hình ảnh thứ tư của linh hồn con người. Việc hiến tế trâu dường như là sự thay thế việc hiến tế con người, vì trâu là hình ảnh thứ tư của linh hồn con người! Hai điều này, gợi cho chúng ta mạch liên tưởng, nối kết đến các quan niệm khác nhau trong truyền thống. 

Trước hết, đó là quan niệm về tạo dựng. Truyền thống cho chúng ta thấy điều hiển nhiên và cũng là triết lý trong nền văn hóa. Đó là : Không phải mọi sự phát xuất từ vật chất, mà mọi thụ tạo đều được khởi xuất từ Đấng Tạo Hóa – Thần Linh của vũ trụ – Đấng cai quản muôn loài; thụ tạo như là thầy dạy hướng con người nhận biết Thần Linh; do đó, con người cần khiêm nhường trước thụ tạo. Triết lý này được diễn tả nhiều nơi trong truyện cổ, qua các câu tình ca và các nghi lễ trong phong tục tập quán cũng như khía cạnh của văn hóa vật chất. Trong triết lý đó, con người là thụ tạo do Thần Linh tạo dựng: có xác có hồn. Linh hồn thuộc giống thiêng liêng, bất tử. Giấc mơ như là sự phản chiếu lại hành trình của linh hồn con người. Khi người ta ngủ, linh hồn của họ sẽ rời khỏi thân xác mà đi vào thế giới thần thiêng. Có chín hình ảnh của linh hồn đối với nữ giới và bảy hình ảnh của linh hồn đối với nam giới, hiện tỏ dưới dạng các con vật, trong đó con trâu là hình ảnh thứ bốn. Có một vài tài liệu nghiên cứu cho biết rằng con người có chín linh hồn (nữ) và bảy linh hồn (nam). Nhưng thực ra chỉ có một linh hồn và hiện tỏ dưới dạng chín hoặc bảy hình ảnh của các con vật khác nhau. Những con vật đó là gì? Mời bạn đọc tìm hiểu trong truyện cổ. 

Chúng ta biết được rằng, trong nền văn hóa Á Đông, việc liên kết con số chín với người phụ nữ và con số bảy với đàn ông thường có nguồn gốc từ các quan niệm và truyền thống tâm linh và tín ngưỡng.

Con số chín và người phụ nữ: Trong nhiều nền văn hóa Á Đông, con số chín thường được coi là số biểu tượng cho sự hoàn thiện và trọn vẹn. Trong thế giới tự nhiên, nó thường liên quan đến chu kỳ chín tháng mang thai, mà mỗi tháng tương ứng với một giai đoạn phát triển của thai nhi. Do đó, con số chín thường được gắn liền với sự sinh sôi, sự phát triển và sự đầy đặn, điều này tương ứng với vai trò của người phụ nữ trong việc sinh đẻ và nuôi dưỡng sự sống. Con số bảy và đàn ông: Con số bảy thường được coi là số biểu tượng cho sự linh thiêng và tâm linh. Trong nhiều tín ngưỡng và truyền thống tâm linh của Á Đông, con số bảy thường được liên kết với các nguyên tắc về sự cân bằng, sự hoàn thiện và sự trọn vẹn. Điều này có thể liên quan đến quan niệm về bảy cung hoàng đạo, bảy ngày trong một tuần, hoặc bảy tầng trời. Đồng thời, số bảy cũng thường được coi là số của sự may mắn và sự trí tuệ. Do đó, việc liên kết con số này với đàn ông có thể là biểu hiện của sự linh thiêng và quyền lực tinh thần mà họ có thể mang lại cho xã hội. Như vậy, việc liên kết con số chín với người phụ nữ và con số bảy với đàn ông trong nền văn hóa Á Đông thường dựa trên các quan niệm về sự sinh sôi và sự trọn vẹn đối với người phụ nữ, cũng như sự linh thiêng và tinh thần của con số bảy mà đàn ông được coi trọng và đại diện. Qua đó, chín hình ảnh linh hồn của nữ giới, và bảy hình ảnh linh hồn của nam giới dường như có sự liên hệ với một vài quan niệm trong nền văn hóa Á Đông. 

Tiếp đến, đó là quan niệm về giấc mơ. Như đã đề cập, giấc mơ là sự phản ảnh lại tình trạng linh hồn của con người khi nó đi vào thế giới thần thiêng. Do đó, giấc mơ có một vị trí rất quan trọng trong đời sống tâm linh của Kòn Cau xưa. Có nhiều loại giấc mơ: Là điểm báo, là sự phiêu lưu, là sự gặp gỡ, v.v. Nhiều địa danh trên miền cao nguyên Lâm Viên mang lấy giá trị gắn liền với quan niệm này như: Dà Mpao, Dà Mpô, Nơm Mpao, v.v. Ngày này các địa danh này được tiếng Việt hóa, chúng ta sẽ bắt gặp như: Đam Mpao, Tà Pao, Đạ Pô, v.v.

Trong nền văn hóa của Kòn Cau, việc sử dụng trâu làm hiến tế đã trở thành một phần không thể thiếu trong cầu thần tế lễ. Sự chuyển đổi từ việc hiến tế người sang hiến tế trâu là một phản ánh của sự tiến bộ trong nhận thức tín ngưỡng và giá trị nhân văn của họ. Thần linh của họ đã cấm việc hiến tế người, xem đó là hành động tội lỗi, và thay vào đó, họ nhận ra giá trị tôn nghiêm của cuộc sống con người. Sự chuyển đổi này không chỉ là một bước tiến lớn trong phong tục tập quán của họ mà còn phản ánh sự nhận thức về giá trị của mọi sinh linh. Trâu không chỉ là một con vật trong đời sống hàng ngày mà còn được coi là hình ảnh của linh hồn con người, một biểu tượng của sự sống và sự phản chiếu của linh hồn vào thế giới thần thiêng qua giấc mơ. Như vậy, việc hiến tế trâu không chỉ là một nghi lễ, mà còn là một cách để thể hiện sự kính trọng và sự hy sinh cho một tinh thần cao cả hơn, từ đó gắn kết họ với nguồn gốc và bản sắc văn hóa của mình, làm cho cuộc sống của họ trở nên giàu có và ý nghĩa hơn.