Truyện kể nguồn gốc Kòn Cau và sự hiểu biết của người xưa

 Cuộc Sáng Tạo của Thần Linh

Ngày xưa, trước khi mặt trời và mặt trăng hiện diện, thế giới được tạo ra bởi Thần Linh. Mọi thứ khởi nguồn từ thế giới bên trên của K’Du dăm Thang, vị anh hùng khai sáng và bán Thần đã từng sống với con người. Thế giới thứ hai, sao chép từ thế giới của K’Du dăm Thang, được K’Mang dam Jong mang vào, một vị anh hùng khai sáng khác, cũng đã từng sống với con người. Thế giới thứ ba lại là sự sao chép tiếp theo, nơi K’Mang dam Jong, một vị anh hùng khai sáng khác, từng sống với con người. Tất cả những gì được sáng tạo ở trên cao đó đều bất tử, và những vị bán Thần này được tưởng tượng ra trong tư duy của Ndu, một vị Thần vô hình vô ảnh, hiện diện khắp nơi. Ndu là vị Thần Lớn, Đấng đã tạo ra mọi thứ.

Ba Thế Giới và Địa Ngục

Từ ba thế giới bên trên đó, K’Yai dam Du đã chuyển mọi thứ xuống ba thế giới bên dưới, sâu thẳm, là các địa ngục. Đầu tiên là Brah Tìng, chỗ ở của K’Bung dam Dur, sau đó là Gling Glong và cuối cùng là Cơrang lũ – Cơrang liang, lãnh địa của Lanka. Ở dưới lòng đất, tồn tại ba thế giới. Trở lại mặt đất này, K’ Bung mang mọi thứ trở lại, nằm chính giữa hai tầng: Trời và Lòng đất. Mọi thứ trên mặt đất này xuất phát từ địa ngục, nơi K’Bung đã ở. Trên mặt đất, tổ tiên Oung Khot Oung Kho đã sắp đặt mọi thứ và Bung đã trở xuống. Với sự giúp đỡ của K’Yai dam Du, Oung Khot Oung Kho đã buộc chặt trời bằng cái nir (cái lơ – hình bán cầu) lại ở các méo của đất, hình tròn lớn, sâu, nguyên là bằng, còn chưa ổn định.

Sự Sống Trên Mặt Đất

K’Du kon Dit đã bấm vào cây tre, khiến nó trổ ra các cành. K’Du kon Dăt vặn cây tre và làm ra các con mắt. K’Du kon Du đánh vào cây tre và làm cho ruột của nó trở thành trống rỗng. Cây tre này là hình mẫu đầu tiên của cơ thể con người. Thuở xưa, trời đất và lòng đất nằm sát nhau, con người có thể đi lại giữa các thế giới. Nhưng rồi, K’Iŭt đẩy trời lên cao, khiến không còn cách nào đi lại được giữa ba thế giới bên trên và các thế giới bên dưới nữa. Trên cao, các vị bán Thần không chết, cái chết chỉ xảy ra ở tầng đất xuống các tầng bên dưới càng ngày càng sâu hơn.

Bảy Thế Giới

Có bảy thế giới: ba bên trên, ba bên dưới và chúng ta ở giữa, Kòn Cau, Kòn của Bảy. Bảy thế giới này là hình mẫu của nhau. Ba thế giới bên trên có một trời riêng, nơi các bán Thần ăn Sao; các thế giới bên dưới cũng có trời riêng của họ nhưng lại ngược với chúng ta: khi chúng ta nắng họ lại mưa; chúng ta là ngày họ lại là đêm; chúng ta lạnh lẽo họ lại ấm áp, và ngược lại.

Thuở Ban Đầu

Thuở ban đầu, mặt đất sắp trở thành nơi cư trú của con người và lãnh thổ của thần linh, nhưng vẫn còn dẹt lép, bằng phẳng và hoang vu. Rải rác khắp nơi là những tảng đá bị sét đánh và những núi bị khuyết, tạo ra những trận động đất và những khối ái ong bị thiên vũ làm di chuyển.

K’Bung đi tìm kiếm bên kia trái đất, nơi mặt bị che lấp, để chuẩn bị làm nơi cư trú của những người chết. Anh mang về cái xứ sờ mó được này, biến nó trở thành lãnh thổ của thần linh. K’Bông tạo ra các loại đất khác nhau: đất đai cao sang nuôi dưỡng một trái bầu; đất đai hà tiện làm cho chết đói, chỉ vừa đủ cho một cái gùi nhỏ; đất đai tủn mủn vừa đủ cho một cái gùi lớn; và đất đai phù phép là một cái gùi hẹp và dài.

K’Kông, con của Cir, vuốt ve đất và nhào nặn các sinh vật từ đất. Lần đầu tiên vuốt đất, anh tạo ra con lươn. Lần thứ hai đào đất, anh tạo ra Ka Grai, con rắn lớn của những vực sâu. Lần thứ ba nhào nặn đất, anh tạo ra con trùn đất. Các loài sinh vật này bắt đầu định hình địa hình: con lươn tạo ra các ao hồ, con trùn làm mềm đất, và K’Bông tạo ra con heo rừng khổng lồ đào đất, làm phình lên núi non.

Sự Phân Cách Trời và Đất

Trời và đất bị khổng lồ K’Iŭt phân cách ra, đồi và núi bị xê thành thung lũng bởi cựa của con gà khổng lồ. Ka Grai, con rắn khổng lồ dưới đất, làm chảy sông và thác nước. K’Bung mang về từ nơi cư trú lộn ngược lại với nơi cư trú của thần linh. Anh mang về những hạt cây lớn chứa trong một cái gùi lớn, những hạt dây leo trong một cái gùi trung bình, những hạt cỏ trong một cái vò nhỏ, và những hạt ngọc trai cùng với những vật trang trí bằng đồng trong một cái giỏ đẹp.

Nước và Cá

Nước và cá theo nước tràn đến. Nước chảy và cá theo, đa dạng thêm nhiều loại. Với sự xuất hiện của nước và cá, mặt đất bắt đầu trở nên phong phú, chuẩn bị cho sự sống của con người và các sinh vật khác.

Cây Trái và Động Vật

K’Bông mang về từ nơi cư trú lộn ngược để chuẩn bị cho lãnh thổ của thần linh. Ông gặp tổ tiên xa xưa của con khỉ ngón chân dài, cha đỡ đầu Dồ Gle, khi trở về từ nơi cư trú lộn ngược, mang vác nặng:

– Dôe Glee hỏi K’Bông: “Này, mang gì mà oằn đòn gánh thế? Mang gì mà muộn gây đòn gánh thế?”

– K’Bông trả lời: “Tôi mang con khỉ biết la, tôi mang con khỉ biết hát, tôi mang con khỉ biết nói, tôi mang con trăn bò không tiếng động.”

Chim Rling, chim Rling xinh đẹp với bộ cánh tinh xảo và tổ tiên Dồ Glê, cùng với K’Bông, rải những cây chuối thành bụi đến lãnh thổ của các thần linh. Họ đặt những cây chuối hoang khắp nơi, gieo rắc hạt ngô dài theo bờ sông, những gốc cây ớt cay, những gốc cây cà chua và những quả mọng prền hơi chua chát.

Con Người Chui Ra Từ Lỗ Xưa (Trùm Yau)

Con người chui từ thế giới lộn ngược dưới đất lên theo lỗ xưa (Trum Yau). Lối ra nằm ở khúc cuối của con sông Dà Dờng, gần đỉnh Ndrờc (Dơng Ndrờc), thuộc vùng đất làng người Rồng Tảng đá Siơng (Bon Bơsar Luh Siơng, Cát Tiên – Dà Tẻh). Những người chui ra cuối cùng trước khi trái đất hoàn hảo và lỗ xưa khép lại. Những người không kịp chui ra được cho là không hoàn hảo và khôn ngoan bằng những người ra sớm hơn.

Sự Giao Hạt Lúa

Ndu, con người cô độc, giao bảy hạt lúa cho lãnh thổ các thần linh. Bà Thần lúa Ùr Yàng Kòi ban đầu hiện ra như hai con chim nhỏ lông cánh lấp lánh: Sềm Têk màu vàng tươi và Sềm Ti màu đỏ thắm. Hai con chim kì dị này được Ndu gửi đến, đậu trên cây to nhất là cây Jri quấn quanh bởi dây leo dài nhất là dây Klac.

– Cô Sềm Têk đậu trên ngọn cây Đa Jri.

– Cô Sềm Ti đậu ở đầu dây leo Klăc.

Với tiếng hót của chúng rơi từ trên cao, các hạt lúa đầu tiên đến mặt đất. Như cây tre Krềng tung lên thành trăm ngọn, khi con người trồng, một hạt lúa gặt về một trăm.

Bà Thần Lúa

Bà Thần lúa ở lại nơi mặt trời sưởi ấm hạt, nơi nước mưa làm mát thân cây, nơi mưa đến làm tràn ao hồ, và nơi Kòn Cau ở lãnh thổ của các thần linh. K’Bông Dam Dur sai các con: Dồt, Doi và cô nàng K’Yề đi trông nom việc phân chia cây cối mà chỉ tốt tươi ở bên kia sông. Khi các cây trở nên lớn, trái của chúng trôi theo dòng nước và các con của K’Bông qui tụ hạt ở hạ lưu sông mà khổng lồ K’ Iŭt đã chắn ngang để đặt rọ cá. Không bao lâu, các cây lớn bao phủ tất cả sườn núi của miền xuôi, xứ Kòn Cau không còn trọc lóc nữa, con người ở lưng chừng trời với đỉnh núi Đan Khôn và con người từ bên kia các dòng suối.

Người Khổng Lồ và Thần Linh

K’Bông cưới Dôr, con gái của Kôi, rồi sinh ra người Buôn Dô, Oung Khot Oung Kho. Trong thời kỳ sinh nở, Oung Khot Oung Kho đã sống chung với những người khổng lồ và thần linh. Trái đất nhờ họ mà trở nên đẹp đẽ như ngày nay. Tuy nhiên, ma quỷ cũng lén lút xâm nhập theo K’Bông trong các gùi, khiến nơi đây không còn bình yên như trước.

Nguồn Gốc của Sự Sống và Sự Hiểu Biết

Ka Mê là người đàn bà đầu tiên sinh con bình thường. Khi Bing, chị của Ka Mê, mang thai, chồng của chị đã mổ bụng để giảm gánh nặng. Nhưng K’ Bing bị nổ bụng khi sinh, và chồng chị đi khắp nơi để tìm cách sinh nở. Anh gặp các loài vật và nhận được bùa phép cùng thuốc giúp sinh dễ dàng. Cuối cùng, anh gặp chú khỉ Doo Glee, người dạy cho tổ tiên kỹ thuật sinh đẻ. Nhờ sự chỉ dẫn này, Ka Mê không gặp phải số phận như chị và tự mình sinh con. Các Yang sau cùng dạy cách cư xử và kết hợp vợ chồng theo quy tắc bất biến.

Kỹ Năng Từ Các Yàng

Các Yàng dạy con người nhiều kỹ năng khác: K’Bông dạy xuông cây, K’Lac dạy chẻ cây, K’Hun dạy đào giếng. K’Tam dạy rằng ngủ với em gái là nguyên nhân dẫn đến bị sét đánh.

Sự Tiến Bộ của Con Người

Con người nhờ học hỏi từ các thần linh và các loài vật khác mà tích lũy kinh nghiệm và hiểu biết, truyền đạt cho nhau từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Ka Bung và Nghề Dệt

Bung, con của Kôi, người Buôn Dô, làm ra bông và se bông sợi. Mỗi khi ca hát, Kòn Cau  thường nhắc đến Ka Bung, người cùng bốn chị em dạy cách dệt. Nhờ đó, con người có được kỹ năng dệt vải từ tổ tiên xa xưa.

Cuộc sáng tạo của thần linh đã mang lại cho con người sự sống và kỹ năng cần thiết để tồn tại và phát triển trên trái đất. Qua những câu truyện cổ, con người đã học hỏi từ người xưa và từ tự nhiên, họ duy trì những giá trị truyền thống, gắn kết với tổ tiên và thần linh.