Tóm lược truyện cổ Khỉ và Rùa – Kỳ 1

Tóm lược: Người con Fyan

Có vẻ như trong thời đại hiện đại này, khi nói về các tác phẩm văn chương, con người thường ít tạo ra những tác phẩm tinh thần sáng tạo hơn thời xưa. Điều này có thể do thời đại mới hướng tới việc nghiên cứu và phân tích hơn là sáng tạo ra những câu chuyện mang tính tưởng tượng và lý giải hiện tượng bằng cách kể chuyện cổ. Xưa kia, Kòn Cau xưa cũng đi vào mạch chung của thời đại, các cụ đã dùng trí tưởng tượng qua các câu truyện kể thú vị mang tính hài hước để lý giải sự vật, sự việc và hiện tượng. Với mô típ chung của vùng Đông Nam Á, khỉ và rùa là một trong câu chuyện kể đặc sắc của cộng đồng. Qua hai nhân vật khỉ và rùa, các hiện tượng khác liên quan đến các loài vật được lý giải. Chúng ta sẽ tìm hiểu một vài nội dung tóm lược để thấy được trí thức của người xưa. 

Câu chuyện của khỉ và rùa

Khỉ và rùa là hai bạn thân, gia đình khỉ và rùa cũng là láng giềng thân thiết. Họ vốn chung sống với nhau từ xưa, cùng nhau chia sẻ đắng cay ngọt bùi của cuộc sống. Hai gia đình vốn đã thân thiện, bởi đó ngay từ nhỏ, khỉ và rùa đã cùng nhau trải qua một tuổi thơ êm đẹp. Chúng vui chơi với nhau với những trò chơi quen thuộc của miền quê thế hệ 8x trở về trước đây. 

Một lần nọ bố mẹ khỉ và bố mẹ rùa rủ nhau đi kiếm ăn gần làng của con người. Bố mẹ khỉ thì tìm bắp để bẻ, còn bố mẹ rùa đi đến nơi các con sông con suối để bắt cá. Mặt trời bắt đầu lên, bố mẹ hai gia đình căn dặn đứa con của mình ở nhà như mọi khi mà ta thấy thời xưa vẫn làm trước khi đi lên nương lên rẫy. Khi bố mẹ chúng đã đi xa, khỉ và rùa rủ nhau leo lên cây cao. Từ trên cao, chúng dõi theo bố mẹ của mình. Bố mẹ rùa không may bị cuốn những cái lơ cái nơm của con người. Và không sao qua nỗi. Bố mẹ khỉ thì bị dính phải những cái bẫy và lần lượt qua đời. Chúng buồn lắm, từ đó chúng trở thành những đưa côi cút không mẹ không cha. Từ đó mà rùa với khỉ không có gì phải chia rẽ nhau, chúng sống với nhau như anh em trong một gia đình cho đến tận hôm nay.

Những bước ly kỳ trong cuộc đời của đôi bạn thân

Khỉ vốn thông minh lanh lợi, nó có rất nhiều ý tưởng, nhiều khi những ý tưởng đó lại gây ra sự xáo trộn, nhiều khi là hận thù chia rẽ. Hậu quả cho đến tận hôm nay. 

Khỉ và chó không hợp nhau vì mối thù xưa

Lúc đầu, khỉ, rùa và chó quấn quýt nhau. Một lần nọ, khỉ rủ bạn rùa đi thăm chó. Khi chơi với nhau, thấy cho leo cây giỏi hơn hai người, khỉ nó thèm thuồng lắm. Lúc chó ngủ say như chết lay không dậy, khỉ bảo bạn của mình về trước. Nó lén lút lấy hết nhựa trám từ móng của con chó. Và nó bôi hết vào tay chân của nó, vì nó biết nhờ nhựa trám mà cho leo cây giỏi. Lúc tỉnh dậy, chó phát hiện ra và nó tức điên tiết lên. Chó đuổi khỉ để lấy lại, nhưng đã quá muộn. Khỉ leo cây rất giỏi, còn bạn chó thì không còn khả năng leo được nữa. Kể từ đó, chó rất ghét khỉ, hễ khỉ xuống đất là nó ra cắn.

Khỉ dụ voi ăn cắp ngà heo

Cũng là bạn khỉ thông minh, nó lại rủ rùa đi chơi với bạn voi. Nó dẫn hai bạn đến nơi heo đang nằm. Heo mới được con người cho ăn, nó nằm ngủ lê thê, miên man không tài nào có thể dậy được. Lúc đó, người trong làng đi nơi khác rồi. Thế là khỉ ta xúi voi mau tháo ngà heo ra và cắm vào miệng của nó. Heo kêu oạc oạc, thế là voi sợ, nó vừa chạy vừa cắm ngà. Kể từ đó mà, khi voi đi ăn lúa, người ta thường nhốt heo trong chuồng đến heo kêu mà làm cho voi sợ. Do mắc cỡ với trời, nên voi cuốn ngà bằng dây nhợ rừng bó cuộn và ẩn trong bụng mẹ. Cho tới nay, con người vẫn nhốt heo trong chuồng phòng khi voi đến ăn lúa. Bởi đó, truyền thống có câu: 

Rơgŭt dăn tùng dồ mbăt, 

Sơkăt dăn jơng dờng sơnuh, 

Jùn dăn yuh nke bêh rơpu, 

Ju dăn lòt lơkòt bềh prìt 

Ồs dăn hìt bềh măt tơngăi,

Plai dăn dŭm bềh ngòñ sơing, 

Kơ Bìng dăn ñồl màh kồñ tung, 

Ndung dăn nhùng bềh krơlô, 

Rơmìs dăn gô dăn bơh mơ ka

Rơwas dăn bla dăn bơh màh sur, 

Ùr jồm jur jồm bơh màh kit, 

Rơmit jồm diang jồm bơh mah krìng, 

Nau bơđĭp tĭp dir màh mồng.

Tê giác có sừng

Thuở ban đầu, tê giác chẳng có sừng đâu. Voi thì đã sợ heo và hổ thẹn với mặt trời nên đã đi biệt tăm. Khỉ thì lại sợ chó, còn mỗi rùa chả sợ gì cả vì nó không hiềm khích với ai bao giờ. Nhưng vì bạn khỉ trốn đi xa, nên nó cũng đi theo. Sợ rằng, bạn khỉ đi mất thì không ai đồng bạn với nó nữa. Hai đứa nó lại quấn quýt bên nhau. Khi trời nắng hừng hực, chúng nó rủ nhau đi uống nước. Nhưng bị tê giác ngăn cản. Càng xin, tê giác càng ngăn chặn. Khỉ chợt nhớ có con cá còn trong hốc đá, bị kẹt sừng, không ra được. Cá này nó đã gặp hôm qua.

Thế là nó ngỏ ý với tê giác, nó dùng lời lẽ làm tê giác mủi lòng rằng tê giác to thế kia mà không có sừng như cá, không có thẩm mỹ gì cả. Thế là tê giác tức lắm, nó bảo khi tìm ngăi con cá có sừng. Chúng nó hoàn đổi, khỉ sẽ chỉ và điều kiện là cho chúng uống nước. Tê giác đồng ý, khỉ và rùa no nê. Tê giác trao đổi với cá, cá đồng ý và thế là nó nhổ sừng cá và trồng nơi sống mũi của nó. Thế là lần này khỉ làm việc tốt, tê giác có sừng, cá thì thoát khỏi sự mắc kẹt. Nhưng tiếc là tê giác vì quá vui nên quên cảm ơn khỉ và rùa.

Khỉ và rùa đặt bẫy

Hai đứa chúng nó vẫn quấn quýt bên nhau cả khi có vợ con. Chúng đã kết nghĩa rồi. Mà theo lẽ thường, đã kết nghĩa thì không xích mích, chửi rủa mà yêu thương nhau như người thân vậy. Nhưng rồi, đời sống không tránh khỏi những điều chẳng lành, có những gian xảo mà khỉ học được, bởi vì nó vốn thông minh. Một lần nọ nó muốn thử trêu bạn của mình. Nó rủ rùa đi đặt bẫy. Chúng bàn bạc xong và đi đặt bẫy. Đặt bẫy xong, chúng trở về và giải bày với con. Ba bốn ngày sau, chúng đi thăm bẫy. Khỉ Leo lên cây mà tung hứng, nhảy nhót, rùa không biết rằng khỉ có đặt bẫy trên cây. Thấy thích thú rùa a dua theo. Đến gần nơi đặt bẫy, rùa ở dưới đất, khi thả dây xuống một con chim sâu. vào vị trí mà rùa sẽ dẫm vào. Khi rùa dẫm vào, khỉ nói rằng tiếc quá, anh bạn rùa đã dẫm nát con hoảng dính bẫy của hai người rồi. Thế là khỉ khóc thật và rùa cũng khóc theo và đem chôn chim sâu mà rùa bị đánh lừa là con hoảng.

Lợn lòi mắc bẫy của Rùa và khỉ

Thói đời len lỏi, rùa ta cũng mưu mẹo không kém. Chôn xong chim sâu, chừng ba bốn hôm sau, hai đứa lại rủ nhau đi thăm bẫy. Lần này bẫy dính con lợn lòi. Thế là hai đứa nó thông tri cho nhau, rùa bảo đó là heo rừng, nó khác heo nhà, không phải lợn lòi. Còn khỉ phân vân, chàng khỉ cùng nghe bạn mình và tin đó là heo rừng. Thế là chúng đập chết lợn lòi để khiêng về. Rùa được giao tìm và chặt cây làm đòn khiêng. Nó mưu trí chặt cây ƀàng-làr (một loài cây thuộc họ gòn gai) và chỉ gọt đẽo đầu mà nó khiêng để khỏi bị gai đâm. Khi khiêng, đầu bên kia đầy gai, khỉ ta bị đâm liên hồi. Nó kêu suốt chặng đường. Rùa lại mưu trí bảo rằng đổi vị trí, nhưng khi đổi nó xoay theo luôn đầu khiêng. Thế là, khỉ ta lại phải chịu trận. Rùa thì cứ trấn án, bảo khi đừng kêu, kẻo gặp cậu cọp. Chúng gặp thật, cậu cọp đòi chia phần và thế là chúng xẻ thịt từ từ để chia phần.

Cọp mắc bẫy khỉ và rùa

Trong khi chia phần, khỉ và rùa đàn luôn gùi cho bác cọp. Gùi được đan nơi gốc cây giang xum xuê. Chúng để chung đá với gan lòng, gan ruột, dạ dày với phân đầy ngắc. Trên miệng gùi, chúng để một vài miếng thịt để lấp cho kín đáo. Xong việc, chúng chạy về nhà của cọp trước, nói với vợ con cọp rằng ông nhà bảo cột hết tay chân và khâu mồm miệng lại, ông cọp bảo làm như vậy. Chúng nghe theo. Vợ con cọp bị khâu mồm miệng và bị trói vào trong nhà, cửa chốt lại bên ngoài. Và chúng mau mau chạy về nhà của mình. Cọp thì mãi mừng rỡ vì gùi đầy thịt mà mang về nhà. Đến nhà, nó gọi vợ con, nhưng chỉ nghe tiếng hu hu. Nghĩ rằng vợ con háu thịt, gọi mãi cũng chỉ nghe thấy tiếng hu hu. Cọp đập phá cửa xông vào và cởi trói cho vợ con, mọi sự được tỏ. Cọp ta hậm hực, chữa vợ con xong, nó đi tìm khỉ và rùa để báo oán.   

Nó tìm đến rùa và khỉ. Cọp đuổi khỉ thì nó leo lên cây, không làm gì được. Đuổi rùa thì không sao tìm được vì rùa chui vào gò mối. Nó đành ngồi trên gò mối mà chờ con khỉ từ trên cây xuống. Dưới chỗ nó đang ngồi có một cái lỗ, rùa thấy và nó thọc lên làm cọp giật mình, lần thứ nhất tưởng là kiến cắn. Lần thứ hai và thứ ba, nó quyết đào, và thế là rùa bị bắt. Nó nhấc rùa lên, cắn bên này cứng, cắn bên kia cứng. Trên cao khỉ cười khinh khích, nó nói với cọp. Phải mang ra gần gốc cây to bên bờ suối, vừa tung hứng và vừa hát bài nó bày vẽ cho thì mới thành công. Thế là cọp nghe theo, nó đã làm như vậy, cuối cùng rùa bị tung xuống nước không sao tìm thấy nữa. Lúc này khỉ lại bày trò, để vớt được rùa, cần có hai sợi dây, cột vào cổ cọp, đầu sợi kia đưa cho rùa, đầu sợi khác, khỉ cầm. Vừa cầm vừa hát lại vừa xiết theo nhịp. Cọp nghe theo, dù đâu vẫn tin theo, cuối cùng nó đành bỏ mạng qua trò đùa của khỉ.

* Nội dung trên đây được tóm tắt theo lối hiểu của người viết từ trong tài liệu riêng của Tòa giám mục Đà Lạt. Mọi sao chép, xin vui lòng trích dẫn nguồn cụ thể.