Jơnau Yal Niam Kơnràñ Jesu đơs: ‘‘Añ lah gùng, bơta ngăn mơ bơta kis; ờ geh cau lơi tus mơ Bàp, dilah ờ găn Añ.” Dilah bol kòn neh git Añ, gen bol kòn krung rơp git Bàp Añ; mơ bơh tŭ do, bol kòn git Khai mơ neh gŏ Khai” (Jo 14, 6-7).
Đây là một góc nhìn rất thú vị về nguồn gốc của danh xưng “K’Ho” và sự hình thành của tộc danh này trong dòng chảy lịch sử. Có thể thấy rằng tên gọi này không phải là một tự danh nguyên thủy của các cộng đồng Kòn Cau phía Đông mà bắt nguồn từ cách gọi của người Chăm trong vương quốc Champa.
Ban đầu, các bộ lạc như Ta Lai, Sre, Cil, Làc, R’Yông và Mạ Tô chịu sự ảnh hưởng của Champa, và trong bối cảnh đó, tên gọi Kahao xuất hiện. Theo thời gian, khoảng hơn 300 năm, người Sre tiếp nhận danh xưng này và tự nhận là K’Ho, từ đó định hình tộc danh chung. Đây là một quá trình lịch sử đặc biệt, phản ánh sự giao thoa văn hóa và biến đổi về mặt nhận diện cộng đồng qua từng thời kỳ.
Điều đáng chú ý là khi phát triển chữ viết và hệ thống ngôn ngữ cho cộng đồng Kòn Cau, các nhà truyền giáo như linh mục Gioan Casange và Jacques Dournes vẫn chưa sử dụng thuật ngữ “K’Ho”. Điều này cho thấy rằng danh xưng này chỉ trở nên phổ biến trong giai đoạn sau, khi người Sre chấp nhận nó như một phần bản sắc của mình. Trước năm 1975, các nhóm kể trên vẫn được xếp thành tộc danh riêng biệt, thậm chí cả người Mạ cũng có một hệ thống nhận diện độc lập. Tuy nhiên, sau năm 1975, do có sự tương đồng trong ngôn ngữ giữa các nhóm, danh xưng “K’Ho” được áp dụng chung, trong khi người Mạ vẫn giữ tên gọi riêng của mình.
Những diễn biến này không chỉ phản ánh sự biến đổi của một tộc danh mà còn cho thấy cách mà ngôn ngữ, bản sắc và sự phân loại xã hội có thể thay đổi theo thời gian, tùy thuộc vào bối cảnh lịch sử, chính trị và văn hóa.
Hiện nay, mặc dù có sự khác biệt về tộc danh giữa hai cộng đồng Mạ và K’Ho, nhưng cả hai vẫn sử dụng một hệ thống ngôn ngữ chung với nhiều điểm tương đồng về từ vựng và ngữ pháp. Điều này cho thấy rằng, dù có sự phân tách trong cách gọi tên, mối liên kết về ngôn ngữ giữa các nhóm vẫn rất chặt chẽ.
Ngôn ngữ của hai cộng đồng này không phải là một hệ thống cố định, mà có sự biến đổi linh hoạt theo từng khu vực, tạo nên một bức tranh ngôn ngữ phong phú và đa dạng. Trong thực tế, nếu bạn học một ngôn ngữ địa phương nào đó thuộc hệ này và hiểu được quy luật thay đổi âm vực cũng như sự khác biệt trong cách phát âm theo từng vùng miền, bạn sẽ nhận ra rằng tiếng K’Ho không chỉ đơn thuần là một hệ thống ngôn ngữ, mà còn là một kho tàng văn hóa thể hiện cách tư duy và thế giới quan của người bản địa.
Chính nhờ vào tính linh hoạt và sự biến đổi theo thời gian mà ngôn ngữ này có thể thích ứng và tồn tại qua nhiều thế hệ. Ngày nay, khi tìm hiểu về tiếng K’Ho hay tiếng Mạ, điều quan trọng không chỉ là học cách phát âm hay ghi nhớ từ vựng, mà còn là hiểu được bối cảnh lịch sử, sự giao thoa văn hóa và quy luật biến đổi của ngôn ngữ theo từng địa phương. Nhờ đó, người học có thể tiếp cận một cách sâu sắc hơn với nền văn hóa đặc sắc của vùng đất này.
Viết là một kỹ năng không chỉ đòi hỏi khả năng nhận diện và đọc ký tự mà còn cần sự rèn luyện bền bỉ và kiên trì. Để hỗ trợ những ai thực sự muốn làm chủ ngôn ngữ K’Ho, hai cuốn sách sau đây được biên soạn hoàn toàn bằng tiếng K’Ho, đóng vai trò như những tài liệu hướng dẫn quan trọng, đặc biệt giúp người học phát triển kỹ năng viết một cách có hệ thống.
Những cuốn sách này là thành quả của quá trình nghiên cứu công phu, từng được sử dụng rộng rãi trong môi trường đào tạo trước đây. Chúng không chỉ cung cấp nền tảng ngôn ngữ mà còn phản ánh cách tư duy, biểu đạt của người K’Ho qua từng câu chữ. Đây sẽ là nguồn tài liệu quý giá dành cho những ai thực sự mong muốn học hỏi và gìn giữ ngôn ngữ này.
Nếu bạn có tâm huyết với việc học và thực hành tiếng K’Ho, hãy tải sách theo đường link sau.
