Thế giới thảo mộc của người miền núi có được coi là có linh thiêng không?

Trong một tạp chí bằng tiếng Pháp có tựa đề: “Journal d’agriculture tropicale et de botanique appliquée,” tạm dịch là “Tạp chí Nông nghiệp Nhiệt đới và Thực vật Ứng dụng,” cố linh mục Jacques Dournes có một bài viết bằng tiếng Pháp: “Le monde végétal du montagnard est-il animé ? Observations enpays Sre” cũng tạm dịch là “Thế giới thảo mộc của người miền núi có được coi là có linh thiêng không?”

Bài viết này đã được đăng tải dưới dạng file pdf trên trang web của thư viện quốc gia Pháp: Dournes, Jacques – Persée (persee.fr)

Qua nội dung, người đọc sẽ nắm bắt được quan niệm về cây cối về núi rừng của người Sre, đại diện cho cộng đồng nói tiếng K’Ho trong đó có người Mạ, mà người viết thường gọi là Kòn Cau. Đối với họ, nhà là để ở, rừng là để sinh sống. Từ hạt nhân nền tảng chi phối nền văn hóa là nhân sinh quan và vũ trụ quan, cùng với triết lý trong nền văn hóa: “Mọi sự khởi đi từ Thần Linh, tạo vật như là thầy dạy hướng con người tìm gặp Thần Linh, do đó, Kòn Cau cần khiêm tốn trước tự nhiên,” việc xây dựng mối tương quan dọc ngang được thiết lập. Họ chỉ khai thác những nơi được phép và khai thác khi cần thiết. Mời bạn tham khảo phần chuyển dịch sang Việt ngữ bằng công cụ AI (GptChat và google translate) nội dung bài viết. Vì sử dung công cụ AI có thiếu sót, bạn đọc chỉ ra lỗi sai giúp. Sau đây là nội dung bản dịch liên quan đến văn hóa rừng của người miền cao Lâm Viên trước đây:

THẾ GIỚI THẢO MỘC CỦA NGƯỜI MIỀN NÚI CÓ ĐƯỢC COI LÀ CÓ LINH THIÊNG KHÔNG?

Những quan sát ở vùng đất Sre

(Tộc người thiểu số miền núi ở Việt Nam)

Jacques Dournes

“Những ghi chú và tin tức”

“Yàng chi Yàng che” là cách nói trong tiếng địa phương Sre để chỉ các Thần Linh của Thiên Nhiên. “Chi” là thảo mộc dạng cây; “che” là thảo mộc dạng dây leo; “chi, che” chỉ các loài thảo mộc nói chung. Theo nghĩa rộng, “Yàng chi, yàng che” bao gồm tất cả các Thần Linh mà người miền núi thờ phụng, và người Chăm nói rằng họ theo đạo của “Yàng chi, Yàng che” (trái ngược với tín ngưỡng của họ, người Chăm, là đạo của “Yàng trồ”: Thần Linh của bầu trời).

Những Thần Linh của Thiên Nhiên này là gì, và mối liên hệ của chúng với xứ sở đại ngàn là gì? Chúng ta sẽ nghiên cứu điều này thông qua việc quan sát các sự kiện khách quan, sau đó là sự giải thích của chúng theo cách mà người Sre xưa đưa ra.

Sự kiện

Ngôn ngữ. — Sau Ndu, Thần Linh Tối Cao duy nhất, Thần Linh của núi (Yàng Bơnơm) là, theo người Sre, lớn nhất; nhưng nó đáng sợ đối với con người, người ta hình dung nó dưới hình dạng của một con hổ, rắn, hoặc rồng. Thần Linh của nước (Yàng dà) là xấu, nó tấn công con người và làm họ mắc bệnh. Ngược lại, các Thần Linh của cây cối (Yàng chi, Yàng che) là những Thần Linh tốt của người miền núi mà họ biết ơn vì mọi thứ: cơm của bữa ăn, bông vải của quần áo, vật liệu của nhà cửa. Trong ngôn ngữ hàng ngày, “Thần Linh của cây cối” đồng nghĩa với các sức mạnh tâm linh có lợi, đáng được kính trọng.

Người Sre áp dụng cùng một từ vựng cho thảo mộc như cho con người: “me” = gốc, mẹ — “kon” = chồi, con — “bun” = có quả, mang thai — “deh” = sinh ra quả, sinh con — v.v. Sự tương đồng giữa hai nghĩa (tùy thuộc vào việc từ “moï” được gán cho cây hay cho người) đặc biệt rõ ràng trong các lời cầu nguyện của nghi lễ Lirbong, nghi lễ đổi mới của mùa xuân và sự sinh sôi nảy nở.

Nhiều địa điểm mang tên của các loài thảo mộc: Thần Linh bảo hộ của địa điểm đó chính là Thần Linh của loài thảo mộc được đặt tên.

2. Truyền thuyết và Tín ngưỡng. — Chúng tôi cần phải trích dẫn hầu hết các truyền thuyết và sử thi truyền thống nơi thảo mộc đóng vai trò quan trọng, với hàng trăm câu thơ gọi tên các loài thảo mộc và ám chỉ đến vị trí đặc biệt của chúng trong thế giới Sre. Những văn bản dân gian này là sự biểu hiện của những thần thoại cổ xưa đã sinh ra các tín ngưỡng mà chúng tôi sẽ nêu lên và từ đó dẫn đến các hành vi tín ngưỡng mà chúng tôi sẽ liệt kê.

Sự hình thành thế giới Sre mô tả hoạt động của Bung, Thần Linh sáng tạo ra các loài thảo mộc và là người bảo vệ hiện tại của chúng; Bung đồng thời là chủ nhân của các Yàng của từng loài.

Trong trận Đại Hồng Thủy, khi tất cả đều bị bao phủ, các Thần Linh đã trú ẩn trên những cây cổ thụ hoặc những tảng đá lớn, nơi tiếp tục là nơi cư trú của họ, nếu không phải là liên tục thì cũng là thường xuyên. Ví dụ, truyền thuyết Prìt Pha miêu tả một “nữ thần” ngồi trong cây chuối, nơi bà tiếp khách, và họ “thấy” cung điện của bà sau khi nước được rửa sạch mắt họ.

Ngày xưa, thảo mộc có thể cảm nhận và nói chuyện, không phải vì chúng có sự sống động vật, mà do sự hiện diện của Yàng trong chúng. Một người đàn ông nghèo, không có gì để ăn, rời nhà trong cơn giận dữ; cầm một cây gậy, ông đánh các bụi cây xung quanh thì nghe thấy Yàng chi nói: “Tại sao anh đánh tôi? Hãy cúng cho tôi một con gà và tôi sẽ cầu nguyện Ndu để ngài cho anh lương thực hàng ngày.” Từ đó, người miền núi làm lễ cúng các Thần Linh của thiên nhiên. Vậy là chính thảo mộc đã dạy con người cách thực hành các lễ hiến tế. Bài hát của Lang, trong số những bài khác, kể về những cái cây phàn nàn về việc con người chặt chúng.

Cây cối “sản sinh” ra các Yàng: các Yàng, anh và em gái, Dong và Rong, đã xuất hiện từ cây trŭ (Altingia); nhiều Yàng khác xuất hiện từ cây Jrê (Ficus). Thần Linh của con người thường trú trong thảo mộc, thường là những quả ăn được: dưa leo, đu đủ… Các quả này, khi được con người ăn, có khả năng sinh sản và sinh ra trẻ em: đặc biệt là cam, xoài. Cây cối mọc lên ngay lập tức ở những nơi chôn cất người: chúng mang Thần Linh của những người đã khuất…

Hầu hết các Yàng, cũng như con người ngày xưa, đều lưỡng tính – điều này không xa lạ với thực tế rằng hầu hết các loài thảo mộc được người miền núi biết đến đều đơn tính.

Thảo mộc là nguồn gốc của cơ thể con người: gỗ cây đa đã tạo ra bộ xương, nhựa của nó đã tạo ra máu, các đốt tre đã gợi cảm hứng cho các khớp (ban đầu là cố định, sau được cải tiến để di chuyển). Thần thoại này, được thể hiện rõ ràng trong nghi lễ Lirbong, thể hiện mối liên kết, mà đối với người miền núi là điều hiển nhiên, giữa các xứ sở đại ngàn, con người và các Yàng.

3. Một số Phong tục tín ngưỡng liên quan đến Thảo mộc. — Các cấm kỵ, được áp đặt bởi Yàng chi, Yàng che, liên quan đến các cây; chúng có hai loại: cây cấm chặt vì bản chất của chúng: jrê wèr (Ficus) “đa cấm”; lò cà tơng (Gmelina hystrix) “gai của quỷ”; kơrmui (Derris); sơndui rac (Glochidion) “môi chim sẻ”…

Những khu rừng nhỏ, giữa đồng cỏ và ruộng lúa, bị cấm do vị trí của chúng, được bảo vệ trong những lần khai hoang đầu tiên như “khu bảo tồn” cho các Yàng – lưu ý rằng thường có cây đa và cây Altingia[1]; việc vi phạm các cấm kỵ này sẽ dẫn đến sự trừng phạt từ các Yàng của những cây đó.

Về việc sử dụng thảo mộc trong tín ngưỡng, như những chỉ báo về thời gian, yếu tố tái sinh, bảo vệ con người, trâu bò, cây trồng, chất liệu của các lễ hiến tế, trung gian của ma thuật, cho thấy xứ sở đại ngàn không chỉ liên kết với thế giới của con người và thế giới của các Thần Linh, mà còn là trung gian gần như giữa hai thế giới này. Cây cối được sử dụng trong tín ngưỡng được bao quanh bởi sự tôn trọng, nhưng chỉ trong vai trò trung gian nhạy cảm và trong phạm vi và thời gian mà nó đóng vai trò này: cây pơdang (Melastoma villosum) chẳng hạn, một cành cây được cắt với mục đích tín ngưỡng trở thành gần như một dấu hiệu thiêng liêng, có thể bị chặt và đốt khi khai hoang.

Người ta thấy con người phục vụ các Yàng của các loài thảo mộc nhất định; người ta cũng thấy họ, và như để đáp lại, phục vụ các Yàng bằng các thảo mộc: hoặc sản phẩm của cây trồng, hoặc cây tự nhiên (các bó hoa buộc vào cột nghi lễ, dụng cụ tưới nước thánh, v.v.).

Chính trong các hành vi của lễ nghi phụng vụ chính thức mà các đức tính của thảo mộc được thể hiện rõ nhất; chúng ta sẽ quay lại vấn đề này.

Phụ lục. — Cây độc: Ngoài các cây thuốc, mà nhiều loại có độc tính nhất định, một số chất độc được người Sre biết đến. Cũng như lúa chỉ có thể mọc khi các lễ hiến tế được thực hiện cho Thần Linh của lúa, cũng như các loại thuốc chỉ có hiệu quả khi có lễ hiến tế đi kèm với phương thuốc, cây độc chỉ hoạt động sau khi lễ hiến tế mua “đức tính độc” từ Yàng của cây được thực hiện. Với người ngạc nhiên rằng cây bơnge (Gelsemium elegans), chẳng hạn, là một chất độc chết người, người miền núi sẽ trả lời rằng bơnge không phải là độc đối với tất cả mọi người; nếu hỏi thêm, họ sẽ thú nhận rằng hiệu quả độc chỉ có thể mong đợi sau khi đã hiến tế, dưới gốc cây, một con gà kèm theo các lễ vật thông thường cho Yàng: gạo và rượu cần. Chính Yàng là chủ nhân của thảo mộc, từ Yàng mà nó phụ thuộc vào việc cây có độc hay không, và đối với người này hơn là người kia. Ngược lại, cây jơrlo (Smilax china) chứa một chất độc nguy hiểm cho tất cả mọi người; nhưng sau khi được chưng cất và kèm theo một lễ hiến tế, nó trở thành một loại thuốc có lợi. Điều này đúng với hầu hết các cây thuốc mà đức tính của chúng thuộc về Yàng của chúng và có thể đạt được thông qua lễ hiến tế phù hợp.

4. Các nghi lễ truyền thống — Thảo mộc, như là chất liệu phụ của lễ hiến tế, tham gia vào mọi hành vi phụng vụ trong chu kỳ nông nghiệp, tức là trong hầu hết các nghi lễ của người miền núi. Chúng tôi đưa ra hai ví dụ thể hiện đức tính riêng của một số thảo mộc, liên quan đến các Sức mạnh tâm linh điều hành thế giới Sre, nơi các xứ sở đại ngàn, thảo mộc và động vật không tách rời nhau.

Trong nghi lễ “Rửa chân trâu,” một hỗn hợp được chuẩn bị để cho trâu uống: trong số các cây được sử dụng trong hỗn hợp này có cây mhi (Quercus) với tán lá dày đặc, bằng cách bắt chước, “sản xuất” ra lông trâu dày và khỏe mạnh. Rõ ràng rằng mhi, khi đứng một mình, sẽ hoàn toàn không hiệu quả; sự pha trộn của nó với “nước thánh”[2] và rượu cần của lễ hiến tế được dâng lên các Yàng của trâu mới mang lại đức tính này vào thời điểm đó (biểu hiện của sự phụ thuộc lẫn nhau của các vương quốc dưới sự che chở của các Sức mạnh tâm linh).

Nous đã đề cập đến Lirbong, nghi lễ của Sự đổi mới, của Năm mới. Nhân dịp này, người ta kết hợp đất từ tổ kiến, nước và một số cây cối như kong-ran (Sida) và jôri (Ficus) để ghi nhớ về sự hình thành ban đầu của cơ thể con người. Từ hỗn hợp này, họ thoa lên các hồ chứa gạo, cửa nhà kho và cửa nhà; các người tham dự cũng thoa lên bụng mình. Nghi thức này liên quan đến việc hiến tế cho các Yàng của mùa màng và tất cả các Yàng của Tự nhiên được cầu nguyện dài dòng. Hành động tín ngưỡng đại diện cho sự hiệp nhất giữa con người và Thần Linh của Tự nhiên, thông qua các loài thảo mộc đặc biệt, là biểu hiện và biểu trưng của Những Sức mạnh và hoạt động của họ.

Tất cả các nghi lễ nông nghiệp, trong cánh đồng lúa, để tôn vinh Thần Linh của lúa, đều sử dụng các loài thảo mộc với vai trò biểu tượng như vậy.

Phụ lục. — Lời cầu nguyện lễ nghi : Văn bản của các lời cầu nguyện, đi kèm bất kỳ lễ hiến tế nào, chứa đựng nhiều từ thuộc từ vựng về thảo mộc, trong đó có sự mơ hồ về biểu hiện giữa loài thảo mộc được gọi tên và Yàng được cầu nguyện qua nó.

“Thần Linh của ngọn đồi Thần Linh của vùng đất ngập nước Bóng của cây xoài Ta gọi bạn Ta mời bạn… (Thần Linh của) Bơsi, ta cầu xin bạn Cây đa ở ao, ta cầu xin bạn Jơrkò (Dysoxylon) và nhiều cây thông… Hãy tham gia vào nghi lễ… (từ lời cầu nguyện của “Làm sạch”).[3]

“Thần Linh của núi Gungreh Thần Linh của núi Gungrang, hãy giữ cho tôi an toàn Cây Cha (Pasania) của cánh đồng lúa, v. s. m. Cây tre của Lusôk, v. s. m. Klòng (Dipterocarp.) của núi Bôya, v. s. m. Thần Linh của Bôbup, v. s. m… (từ lời cầu nguyện của “Đổi mới”)

Như vậy, tín ngưỡng của người miền núi, khi nhìn từ bên ngoài: là tín ngưỡng của Những Thần Linh của Tự nhiên và, đặc biệt hơn, của Những Thần Linh của các loài thảo mộc, những loài cây quan trọng mà người Miền núi chỉ độc quyền sở hữu trang phục và nhà ở của mình và, phần lớn, thức ăn của họ.

Nó có thực sự chỉ là vậy và nên nói về “Thần học nhân quả” theo nghĩa nào?

Trong quá trình mở đường. Cây cối chỉ có thể được thờ cúng khi trở thành nơi cư trú của Thần Linh hoặc là wer (cấm, tabu – được xác định bởi phong tục hoặc bởi thầy phù thủy); chúng không bao giờ được coi là thánh thể bởi chính mình, nhưng bởi vì một Yàng cư trú hoặc bởi lệnh cấm. Cây cối chỉ đóng vai trò của một phương tiện vô thức.

Mọi cây cối đều phụ thuộc vào Yàng Bung, người sáng tạo ra các loài cây, mọi cây cối đều được cai quản bởi một Yàng, nhưng không phải lúc nào cũng là dấu hiệu tinh thần. Ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt, không phải là bản chất hay kích thước khác thường của nó mà phân biệt một cây cối là biểu tượng so với một cây cối thông thường, mà là một bộ tín ngưỡng (nghi lễ, sự tôn sùng riêng, sự giáo dục của thầy phù thủy, …) mà nó tham gia đang cho nó tính chất của biểu tượng, trong khi đó hiệu quả, nhưng tình cờ và tạm thời.

Cây cối phải có mối liên kết với một nghi lễ hiến tế nào đó để trở thành biểu tượng tinh thần, biểu tượng và trung gian của sự bảo vệ của Yàng. Và đúng là khi mà con người thực hiện một nghi lễ hiến tế, họ tiếp xúc với Thần Linh của mùa màng của mình – và của Tự nhiên như một toàn thể; lúc này họ có thể, ở một mức độ nào đó, áp đặt áp lực lên họ để có kết quả mong muốn.

Cây cối có thể là biểu tượng hoặc hình tượng (rùp) của một Thần Linh con người (soàn) giống như chúng là của các Quyền lực tinh thần (Yàng). Trong những trường hợp như vậy, Thần Linh nằm trong cây cối (thường là quả), cư trú trong đó, giống như Yàng trong một cây; cây cối chỉ là một rùp, một hình thức nhìn thấy đối với một số người, một phương tiện vật chất đơn giản – giống như cơ thể con người chỉ là một rùp tạm thời của Thần Linh soàn.

Trong nhiều truyền thuyết, chúng ta nghe nói về những cây mọc tại nơi mà một người đã được chôn cất, quả của cây này chứa Thần Linh của người đó: từ mộ, Thần Linh của người đã chuyển sang cây; Thần Linh vẫn là chính mình, chỉ là đã thay đổi hình thức. Điều này còn thể hiện rằng tôôm chi (thân cây) và să bonus (cơ thể con người) được coi là cùng một mức độ, mức độ biểu tượng của một bản chất tinh thần. Chúng ta cũng thấy Thần Linh chuyển vào trong đá, như Đá Pu Dam được thờ bởi các tộc người Cham ở Malam, họ coi nó như là hình dạng cuối cùng của một vị lãnh tụ trong quá khứ – cần lưu ý rằng trong tiến trình của hành trình linh hồn theo quan niệm người Sre, sau khi hình thể vật lý să bị phá hủy, trong các giai đoạn địa ngục khác nhau, rùp đá là một trong những trạng thái của Thần Linh trước khi nó chuyển sang quả của jơrkò (Dysoxylon) là một trong những rùp cuối cùng của nó.

Trong trường hợp cụ thể của cây jơrkò này, người dân ở vùng núi sẽ không nói rằng cây có Thần Linh riêng hoặc được hỗ trợ, mà là rằng nó có thể là hình thức biểu hiện (rùp) của Thần Linh của một người đã qua đời.

Kết luận. Tất cả những gì chúng ta thấy là rùp, do đó là phương tiện hiển thị, vật chất, tình cờ, tạm thời của một hiện thực chỉ có thể là tinh thần. Trong ngôn ngữ Kitô, có thể nói rằng một loài cây là hình ảnh của một suy nghĩ của Chúa; người dân ở vùng núi nói rằng nó là dấu hiệu của một Yàng, những Yàng chỉ là những phản ánh của Thần linh tối cao Ndu.

Điều này không phải là thần thể hóa. Chúng ta có thể nói đây là tinh thần hóa không? Lưu ý rằng sự song song giữa lịch lễ và lịch nông nghiệp đặt ra sự tương đồng giữa chu kỳ của tộc người Sre và người Israel – tộc người vĩ đại của niềm tin độc thần.

Người dân ở vùng núi không làm cho tự nhiên trở nên sống động; họ thừa nhận rằng tự nhiên đã sống động từ trước.

Trong việc nhận biết điều này, họ đơn giản chỉ nhận thức rằng những gì chúng ta nhìn thấy không phải là vật chất tĩnh lặng, chỉ là vật chất (vì sao nó có thể là vậy?), mà là biểu hiện (dấu hiệu, hình ảnh, biểu tượng, phương tiện) của một ý nghĩ, một ý tưởng, một sức mạnh tinh thần – vũ trụ của người dân ở vùng núi không chỉ giới hạn ở việc sưu tập các vật thô của giác quan của họ.

Người dân ở vùng núi sống tiếp xúc với tự nhiên và họ sống nhờ vào nông nghiệp của mình. Họ là những người nông dân trong khung cảnh và công việc. Tín ngưỡng nguyên thủy, mà họ giữ lại chung với tất cả những “Người nguyên thủy” trên trái đất, đã nhận được hình thức đặc biệt của nó: nó tập trung vào các Thần Linh của Tự nhiên và chu kỳ nông nghiệp: Yàng chi, Yàng che (Thần Linh của thảo mộc) một phần, Yàng kòi (Thần Linh của lúa) một phần. Đây là nguồn gốc của những gì có thể được gọi là “hình thức tinh thần” của người dân ở vùng núi, tín ngưỡng của Các Lực lượng Tinh thần của Thảo mộc, tự nhiên và được trồng; đồng thời cũng là nguồn gốc của sự quan trọng ưu tiên được đặt vào các nghi lễ nông nghiệp trong các nghi thức tín ngưỡng.[4] Yàng chi, Yàng che và Yàng kòi là các phản chiếu, đặc biệt đối với người dân ở vùng núi, của Tinh thần Tối cao Ndu trên mặt đất.

Theo định nghĩa, tín ngưỡng nối kết thế giới của con người với thế giới của các lực lượng tinh thần mà họ phục vụ. Sự thờ cúng của tộc người Sre thể hiện mối liên kết giữa các thế giới quan khác nhau và giữa chúng và các Thần Linh. Con người và thảo mộc đều đã xuất phát từ me ù (Mẹ Trái Đất); nghi lễ hàng năm về sự đổi mới và sinh sôi là minh chứng cho sự cộng đồng này.

Sự đồng nhất giữa các chu kỳ và lĩnh vực sống bắt nguồn từ Bản lệ toàn cầu được Thiên thần tinh thần thiết lập. Giữa các tầng thế giới không chỉ có sự cộng đồng xuất phát mà còn có mục đích tín ngưỡng chung. Các loại cây, đặc biệt là được sắp xếp với nhau, được sắp xếp cho con người, được sắp xếp cho Thần Linh. Con người không nên làm xáo trộn trật tự của Tự nhiên, mà phải tuân theo hoạt động của mình. Các quy tắc sử dụng thảo dược, đòi hỏi một sự hy sinh (do đó là một hành động tín ngưỡng), là một ứng dụng của điều này: trật tự, bị xáo trộn bởi bệnh tật, phải được khôi phục và bằng cách mà nó đã bị phá vỡ (do đó là sự sửa chữa và đề xuất thuốc độc) .

Mọi sự sống, thảo mộc hoặc động vật, mọi biểu hiện đều được sắp xếp cho một mục đích tinh thần.

Ở mọi người mà có lòng tin, ý niệm về sự tái sinh của Tự nhiên vào mùa xuân liên quan đến ý niệm về sự đổi mới hoàn toàn, sự tái sinh của mọi sự sống: sự sống của cây trồng, sự sống của con người – về mặt thể chất (đầy đủ) cũng như tinh thần (mối quan hệ với thế giới tinh thần). Sự sống lại này, được kỷ niệm vào ngày xuân phân, ngày Phục sinh, được tổ chức cùng một lúc trên tất cả các mặt, một lần nữa kết hợp Tự nhiên (đặc biệt là thảo mộc) và Tinh thần.

Điều này vượt xa khỏi tinh thần của nguyên thủy và được chia sẻ bởi tất cả các hình thức của tín ngưỡng.

[1] Cây Altingia là một chi thực vật thuộc họ Altingiaceae. Đây là một chi nhỏ gồm các loài cây gỗ lớn, thường gặp ở khu vực châu Á, từ Himalaya đến Đông Nam Á.

[2] Nước được dùng trong cá nghi lễ thanh tẩy trước đây. Nước được trộn với bột nghệ, dùng để thanh tẩy. Những gì được dùng trong nghi lễ liên quan đến việc cầu thần tế lễ thì được xem là của thần linh. Ở đây, Pháp cũng như Anh ngữ sử dụng một từ duy nhất, nên khi chuyển dịch sang Việt ngữ mang nghĩa là nước được thánh hiến.

[3] “Ta” và “bạn” là sự chuyển dịch từ tiếng địa phương. Trong lời cầu thần, chủ sự thường xưng hô “añ” nghĩa là “tôi,” hoặc “ta” tương tự như “I” trong tiếng Anh; và gọi “mê” là đại từ thay thế thần linh được gọi ở ngôi thứ nhất, tương tự như “you” trong Anh ngữ.

[4] Khác biệt so với niềm tin của người Việt, tín ngưỡng của người dân miền núi đặt nhiều tầm quan trọng hơn vào việc thờ phụng Thần Linh của các nông sản hơn là thờ phụng Thần Linh của rừng hoặc các cây lớn đơn lẻ.