Sử thi: K’ Đòng dăm hat – Phần 3

Kơ Đòng đi rèn cái sừng. 

 

– Vào sáng hôm sau, anh bảo Kơ Tồng đi rèn sừng với quỷ Năp Nìn. Anh nói như thế này:

“Này Tồng, mày đi với cậu Năp Nìn đi rèn cái sừng cho tôi nhé. Đi từ đây, mày ghé qua cậu Sơma, từ Sơma, mày giẽ ngủ với cô gái Lò-lèl ở nơi ruộng nhỏ đó.”

Kơ Tồng trả lời: “Vâng, để tôi tự lo cho mình, thưa anh.”

Như một chàng trai đích thực, thẳng thắn, anh ta đi nhanh, đêm đó, anh ấy giẽ ngủ với cậu Sơma ở vườn gần làng, như trước đây. Trong lúc đó, cậu Sơma nhắn nhủ kỹ càng, như cấu trúc củi trong gùi, không chỗ nào trống trơn, và bữa tối đầy đủ và ngon lành. Sáng sớm, khi Kơ Tồng thức dậy, Sơma đã chuẩn bị sẵn tất cả, từ cơm nếp nấu cho anh ta ăn, đủ bảy nia mẹt tấm cót, đến nước canh đã ấm áp. Sau khi rửa mặt, anh ta đã ăn sạch.

Sơma nói: “Hãy rửa mặt và ăn xong, rồi chuẩn bị đi tùy đây, nơi làng cô gái Lò-lèl là xa lắm.”

Khi Kơ Tồng đến nơi, mặt trời mới bắt đầu mọc, và Kơ Tồng ăn hết cả bát canh.

Sơma nói: “Hãy đi đi, đừng để bát canh đó, để cho heo ăn.”

Kể từ đó, Kơ Tồng đã đi nhanh, và khi tới làng Lò-lèl, mặt trời mới bắt đầu mọc. Chợt, anh ta gặp một người.

Kơ Tồng hỏi: “Đây có phải là nhà của Lò-lèl không?”

“Đúng! Có chuyện gì với anh?” 

“Đúng, tôi là Tồng.”

“Anh đi đâu vội vàng thế? Cậu cả vẫn còn khỏe mạnh chứ?”

“Vâng, tôi vẫn khoẻ.”

Bọn họ mời anh vào trong nhà, và anh kể về mọi việc, từ việc của Kơ Đòng đến việc của Sơma, và sau đó, anh bảo họ chờ đến ngày mai, khi anh sẽ thăm Năp-nìn để rèn cái sừng. 

Khi đến Năp-nìn, anh bất ngờ nhìn thấy Năp-nìn đang đâm đầu vào bồ lúa, không phải bồ cỏ, mà bồ lúa. Hai ngày sau, Kơ Đòng và Kơ Tàng cũng không trở về. Ràng Siăt cũng vậy. Còn đứa em út thì anh không nói. 

Ngày hôm đó, chính anh phải đi tới nhà Sơma. Đêm đó, anh ở lại nhà Sơma, và Sơma đã sắp xếp mọi thứ trước, từ cơm nếp đến mì ống, đầy đủ và ngon lành. 

“Sơma nói như thế này: ‘Này Đòng, nếu anh không ăn hết cơm và canh, và không uống hết nước, thì khi đánh nhau với Năp-nìn, anh sẽ thua.'”

“Không có gì anh ăn hết sạch rồi, không còn gì nữa, không đói nữa. Kơ Đòng đi ngủ với tâm trạng như vậy. Vào sáng hôm sau, khi Sơma dọn cơm canh cho anh, anh nhìn lên và nói với mọi người: ‘Tại sao không trải chiếu trước khi dọn cơm canh cho tôi?'”

Họ không dám đứng lên, và Lò-lèl, người cúi đầu trong xấu hổ, giữ vẻ mặt nhăn nhó.

Năp-nìn rèn cái sừng cho Kơ Đòng, và Kơ Đòng có một cái sừng sắt mà Năp-nìn đã rèn. Trong khi đó, Kơ Đòng đến gặp Năp-nìn.

“Anh gọi: ‘Này Năp-nìn, nhà anh ở đâu?'”

Năp-nìn hỏi: “Ai đó là anh Đòng phải không?”

“Đúng, tôi là Kơ Đòng.”

“Anh đi vội vàng thế?”

Kơ Đòng kể lại tất cả những gì đã xảy ra.

Trong lòng ông bạn, ông tính để dễ ăn tí nữa và nói, “Được để tôi rèn cho cháu tí nữa.” Ông khom khom ra từ hang nhà, mang theo búa, đè, sắt thép và kìm kẹp đi đánh rèn. Ông bạn mò đến ông bễ để đỡ run rẩy hồn vía, thấy Kơ Đòng đã trở nên cường tráng, khiến ông bạn sững sờ. Ngồi trong ỉò rèn ống bễ, ông bạn đổ than rồi bỏ sắt. Kơ Đòng kéo ống bễ, còn ông bễ nói, “Bởi vì ông bạn đã nhắn trước.”

“Phì phồ phì phò,” ông bễ nói, “phì phò thổi trôn Kơ Đòng, hành với gừng ăn đầu cháu Đòng, ớt với sả ăn đầu cháu Đòng.”

Tới nơi lò rèn ống bễ, quỷ Năp-nìn đánh rèn Kơ Đòng kéo ông bễ, khiến Kơ Đòng đứng sừng sững. Kơ Đòng kéo ống bễ:

“Phì phò phì phò,

Phì phò phì phò thổi trôn Kơ Đòng,

Hành với gừng ăn đầu cháu Đòng,

Ớt với sả ăn đầu cháu Đòng.

Phì phò phì phò,

Phì phò phì phò thổi trôn Kơ Đòng,

Hành với gừng ăn đầu cháu Đòng,

Ớt với sả ăn đầu cháu Đòng.”

Khi cốc Kơ Đòng gõ bằng cán sà-gạc, ông bạn nói, “Đau này cháu Đòng.”

Kơ Đòng trả lời, “Tôi luyện đàng hoàng, rèn đàng hoàng, coi chừng đứt với đao sắc bén tí nữa đó.”

Ông bạn nói, “Lạy lạy này cháu Đòng.”

“Phì phò phì phò,” tiếp tục ông bạn, “phì phò phì phò thổi trôn Kơ Đòng, hành với gừng ăn đầu cháu Đòng, ớt với sả ăn đầu cháu Đòng.”

Cốc Kơ Đòng gõ bằng cán sà-gạc.

 

“Ông bạn nói nữa,” ông Đòng nói, “Đau này cháu Đòng.”

Kơ Đòng nói, “Tôi luyện đàng hoàng, rèn đàng hoàng nhé, coi tí nữa sà-gạc ăn cổ đố.”

“Lạy nào cháu Đòng,” ông bạn nói.

Sau khi rèn xong và văng nó ném bên dưới, ông bạn nói, “Này hãy coi đi cháu Đòng đúng không biết, không chẳng biết.”

Kơ Đòng đáp, “Ông rèn cho tôi cái sừng này, tôi húc một bên nó tạt văng đất bảy miếng ruộng rồi tôi mới thích. Bên này như thế, bên kia như thế, rồi tôi mới nhận. Nếu không tí nữa ông rèn lại, nếu ông không rèn tí nữa, ông đứt cổ với đao này tí nữa.”

“Lạy này cháu, lạy này cháu để tôi rèn cho, vừa mắt cháu tí nữa, thế mới thôi,” ông bạn nói.

“Được,” Kơ Đòng nổi, “ôi nói thật hay nói chơi.”

“Lạy này cháu, đã già đầu tôi chừng này, sao tôi nói vòng vo ông bạn nói.”

Tức thì Kơ Đòng đi thử cái sừng, bụp anh húc ba miếng ruộng thôi, nó văng không đúng nơi mắt anh. Lộc cộc, anh bỏ xuống vứt bên ngoài, và anh tức giận với quỷ Năp-nìn vì ăn bốn đứa em anh bạn. Anh chịu nhịn, nhưng sợ rằng cái sừng đó không xong, trong lòng Kơ Đòng nổi lên tựa búa tựa đè thật. Nếu nói riêng mình bên ngoài, nếu nổi nóng cơn giận, thì nước cá chõn con cua vừa chín luôn, khốn khổ với anh chịu vậy.

“Năp-nìn nói, “Được, để đây mình rèn lại thôi việc thế này hỡi cháu đực. Nhưng mà than đã hết đây này cháu, vào lấy than trong bồ kia, chớ cúi nhìn bên phải nhé, mày lấy bồ bên trái.”

“Được,” Kơ Đòng trả lời, “để tôi leo lên lây.”

Chợt Kơ Đòng leo lên trong bồ, anh ngưỡng đầu nhìn bên phải, thấy đầy rẫy đầu Tồng Tàng… anh sùng sục, nước mắt chảy, nhưng anh là một người thân thiện với các em. Vụt rút đao phát phát liền, anh chém chặt kho lẫm, không chừa cái nào.

“Quỷ Năp-nìn hỏi, “Mày làm gì đó cháu Đòng?”

Kơ Đòng trả lời, “Tức lắm này cậu, nó chọc tre nơi mắt này cậu.”

– Ông bạn nói: “Thế hả mày hãy chặt đi, vừa vừa thôi cháu, chứng đó thôi vậy về đem than mình tôi rèn lại đấy.” Anh dừng lại, bừa bãi nhặt than, tức giận anh nhấc cả cái bồ than bên trái, chợt nhìn thấy sừng sững, anh đặt nơi lò rèn ống bễ.

– Anh nói: “Này hãy rèn mau gọn.”

– Thấy như vậy, ông bạn nói: “Ái chà khoẻ cháu đực, than biết mấy chục gùi trong đó đấy, thật sự cháu đực ơi, lấy lần ít ít sao lại một loạt như thế hả.”

– Kơ Đòng nói: “Kệ mẹ nó cậu không thể hai lần ba lượt, một lượt tốt hơn.”

– “Cũng được đấy thôi, vừa với sức đó nữa,” ông bạn nói.

Rèn tiếp:

Phì phò phì phò

Phì phò phì phò thổi trôn Kơ Đòng

Hành với gừng ăn đầu cháu Đòng

Ớt với sả ăn đầu cháu Đòng.

Phì phò phì phò

Phì phò phì phò thổi trôn Kơ Đòng

Hành với gừng ăn đầu cháu Đòng

Ớt với sả ăn đầu cháu Đòng.

Cốc Kơ Đòng gõ bằng cán sà-gạc.

– Ông bạn nói: “Đau mà cháu Đòng.”

– “Rèn đàng hoàng tôi luyện đàng hoàng nha, nếu không thà nghỉ đúng hơn, làm lem nhem như thế muốn còn cổ thì khổng đâu đấy, muốn còn cổ thì ở yên lành,” Kơ Đòng nói.

Từ khi đó, biết chừa lổn ngổn, ông bạn đánh rèn, ầm ầm … sòng phẳng thành ra thật.

– Ông bạn nói: “Hãy coi đi cháu Đòng, thử nữa coi chắc mày lại thua với nó đây tiếc quá cái sừng ông bạn hỡi cháu đực ơi … hãy nếm tay cậu mày đây.”

Thoăn thoắt Kơ Đòng đi nữa, húc phát bên phải ào ào như cuộn tấm cót hơn bảy miếng ruộng nó văng ra, húc phát bên trái cũng như thế.

– “Được chưa ?” Nó hỏi Kơ Đòng.

– “Dạ được rồi,” Kơ Đòng đáp.

Từ khi đó, Kơ Đòng ăn uống với quỷ Năp-nìn.

Trong vườn tược gian nan, vườn tược sui sẻo, một làng đã bị tàn phá bởi một loài quỷ tàn ác, chỉ còn lại một ít heo, trâu, dê, chó, mèo, gà và một căn nhà. Khi Kơ Đòng quay trở lại làng, quỷ Năp-nìn theo sau, sẵn lòng hù ăn Kơ Đòng.

Nó nói: “Tối tăm mịt mù, gặp mu’a gặp tối Kơ Đòng nơi vườn tược gian nan, vườn tược sui sẻo, mịt mù.”

Kơ Đòng phản đối và bắn mũi tên với câu lệnh:

“Phừng phừng, sáng trời, sáng đất.”

Bừng nó sáng, nhưng vẫn là buổi sớm.

Ông bạn nói: “Tối tăm mịt mù, lại tối tăm nữa…”

Phừng phừng, sáng trời, sáng đất bộp anh bắn, ánh sáng lan tỏa, và đoạn đường trở nên rõ ràng, không còn bóng tối của làng vườn tược sui sẻo.

Quỷ nói tiếp: “Tối tăm mịt mù om om, tối đó thôi.”

Bóng tối mịt mùng, không thể nhìn thấy gì. Kơ Đòng quyết định ở lại trong vườn tược gian nan, vườn tược sui sẻo. Rồi, anh leo lên khúc gỗ cổng của làng.

Anh nói: “Này khúc gỗ, cô đập quỷ Năp-nìn tí nữa nhé.”

“Được,” nó trả lời.

Anh tiếp tục: “Này trâu, hãy đụng nó thêm một cú.”

“Vâng,” trâu đáp.

Nhờn nhơ, dê mò tới, và anh bảo: “Dê ơi, hãy cố đụng nó một cái.”

“Dạ,” dê đáp.

Rồi, anh leo lên bậc thang nhà, bảo: “Này bậc thang, hãy đập nó một phát nữa.”

“Được,” bậc thang đáp.

Cuối cùng, anh mở cửa, cũng nói như thế: “Này cửa, hãy kẹp nó thêm một lần nữa.”

“Được thôi,” cửa trả lời.

Tất cả những gì Kơ Đòng nhắn gửi đã được thực hiện đầy đủ, từ sà-gạc đến dao, từ đao đến sừng, dây nhợ đến mèo chó, không thiếu sót. Khi Kơ Đòng nằm thẳng, anh ngủ một cách bình thường, không lo lắng hay suy nghĩ.

Trong khi đó, ông bạn lộn xộn và vội vã leo lên cửa cổng của làng, nhưng lại bất ngờ té ngã. “Ôi, đau quá,” ông bạn than thở. Anh ấy dậy lên và tiếp tục đi, đến khi con trâu bất ngờ đụng vào anh, làm anh ngã lăn ra đất.

“Chết tiệt, người ta đâu có ăn của mình, người ta ăn của người ta,” Kơ Đòng lầm bầm nói.

Mọi thứ đều theo chỉ dẫn của Kơ Đòng, và sắp đến lúc gà gáy:

“Ố ó o o,

Quỷ Năp Năp ăn anh hỡi Đòng,

Quỷ Năp-nĩn ăn anh hỡi Đòng,

Quỷ cỏ dứa ăn anh hỡi Đòng,

Quỷ giuỗi chân ăn anh hỡi Đòng.

Dậy hỡi Đòng dậy đi hỡi Đòng,

Dậy hỡi Đòng mình dậy hỡi Đòng,

Ráp cái sừng húc nhau hỡi Đòng,

Lấy sà-gạc sừng chém quỷ hỡi Đòng,

Lấy ngọn giáo đâm quỷ ăn người,

Lấy dao đao chém, nhau hỡi Đòng,

Dậy hỡi Đòng dậy đi hỡi Đòng.”

Nghe thấy điều này, quỷ Năp-nìn chửi rủa gà: “Gà hãy ăn nó, cuỗm nó đi, làm như người ta ăn mình, người ta của người ta, Kơ Đòng.”

Nhưng con gà tiếp tục kêu cho Kơ Đồng, nhưng Kơ Đòng chẳng có ý định dậy. Ông bạn leo lên bậc thang, nhưng bị té ngã. “Thế mẹ nó, làm như người ta ăn mình, người ta ăn của người ta,” ông bạn nói.

Rồi ông bạn ấp nó vào trong nhà, ép cửa kín, từ dàng ngang, giàn bầu nước, giàn bếp lửa, khung bếp, củi rả, mèo cào cấu, sừng, dao, sà-gạc, đầy đủ dây mây, dây song, dây trói chắc chắn, và chó cắn, giải quyết mọi vấn đề.

Khi Kơ Đòng dậy, anh nói: “Hãy giết và trói nó, để nó yên bình.” Sau đó, Kơ Đòng tiếp tục: “Bừng bừng, sáng trời, sáng đất.” Anh bắn nỏ và ánh sáng lan tỏa. “Được rồi,” Kơ Đòng nói.

Ở đây, chỉ ở đây, cái đầu của mày ở đây, chết mày ở đây, đó chính là mày đã ăn Tồng, Tàng, Ràng Siăt, Rơyăt Ding của tôi, đây và đây mày ở đây, sống và chết ở đây, không tôi không tha, nếu tha mày, tôi sẽ sào sống lại các em tôi.

Quỷ Năp-nìn lạy xin: “Lạy cháu Đòng, hãy để ông bạn sào sống lại: Tồng, Tàng, Ràng Siăt, Rơyăt Dìng.”

 

Tồng, Tàng, Ràng Siăt, Rơyăt Đing sống lại.

Sau khi đánh nhau và cãi vã, Kơ Đòng hù doạ.

Kơ Đòng nói như thế này: “Đất đai tôi muốn ấn đè, cà pháo tôi muốn nặn nát. Lúc này, tôi muốn cởi trói mày thôi, quỷ Năp-nìn. Cậu đã nuôi dưỡng và chăm sóc tôi. Cậu định ăn tôi và em gái tôi Kơ Rong. Thần-linh định số phận và nâng lĩnh hồn, nên tôi còn sống đến ngày nay. Ông biết tội nghiệp tôi con mồ côi, mẹ bỏ cha vứt.”

Kơ Đòng tiếp tục: “Tội nghiệp thật đối với bọn mày, con cháu. Mẹ bỏ, cụ bỏ, mẹ cha vứt riêng. Tôi đã giữ vững điều này chắc chắn. Mọt không nghiến, mối không khoét, sâu đất không ăn, cá không nuốt trừng, trăn rắn không thèm của tôi. Khi đó, tôi tưởng cậu nói đúng, tôi còn nhỏ và hẹp suy nghĩ. Tôi sợ rằng, nếu nói dại với ông, tôi đã nói như thế này: ‘Tôi còn nhỏ, lớn lên sẽ tốt đẹp, lửa làm cho ngon lành, nồi làm cho mỡ màng.’ Tôi tưởng cậu đang đùa. Tôi nói như vậy để cậu hiểu, còn khi tôi lớn lên, tôi sẽ biết đẹp đẽ. Cậu bảo như vậy, và tôi đây đã hiểu. Tôi sẵn lòng cho tôi.”

Ở với Chàm, đó là bóng bầu nước,

Ở với Mà, đó là đỏ bầu gạo,

Ở với Sre, đó là hồng cái lưỡi,

Người giữ là đây, còn xương xẩu.

Tôi suy nghĩ như vậy riêng tôi. Trời ban Thần nhìn vậy, tôi đây, Năp-nìn.

Trời đánh thức tôi ì nôi,

Ngày đánh thức tôi sáng,

Thần đánh thức tôi sống.

Nếu cậu không sào sống lại Tồng, Tàng… các em tôi, tôi sẽ không tha cậu.

Quỷ Năp-nìn lạy van: “Lạy vua chủ, lạy vua chủ, tha cho tôi. Tôi sẽ sào lại các em của anh: Tồng, Tàng, Ràng Siăt, Rơyãt Ding. Dạ lạy vua chủ, dạ lạy vua chủ.”

Kơ Đòng nói: “Không phải lạy với tôi, lạy với đất kia, lạy với đai kia, lạy với trời kia. Biết bao nhiêu cậu đã ăn người ta trong bụng cậu đó. Đây là làng vườn tược gian nan vườn tược sui sẻo này. Cậu đã ăn hết cả. Hãy mở mắt đi.”

Ông bạn lạy van nữa: “Lạy con cháu lớn.”

Kơ Đòng nói: “Được, ông hãy sào đi. Nếu không, đây là giờ đứt thân gẫy gạo của ông. Điều ông làm trời không ban, Thần không nhìn. Đất này sẽ chẻ ông, đai này sẽ uống ông. Đất vẫn còn chờ đợi người độc ác dữ tợn. Nước mưa lạnh tê buốt cây cối. Tắm tre nứa tắm, thuốc sái tắm, nai lợn rừng tắm, chúng mình con người tắm, chim chóc tắm. Nhưng đất không lường được, huống hồ là máu độc ác dữ tợn đó cũng không lường được, huống là người mẹ nó.”

Quỷ Năp-nìn rung mình và lạy nữa.

Kơ Đòng nói: “Được, tôi tha ông. Ông hãy sào mau mau.”

Bưng nồi chảo và chiến ông bạn sào, và nói:

“Mảnh sành mẻ mẻ,

Mảnh sành mẻ méo,

Khuấy đầu Kơ Tồng,

Khuấy đầu Kơ Tàng,

Khuấy đầu Ràng Siăt,

Khuấy đầu Rơyăt Ding.”

Bất ngờ, bọn họ đứng dậy.

Kơ Đòng tiếp tục: “Nếu em tôi tí nữa bắt được mũi tên nỏ ná tôi.”

Anh bắn, trúng và chết.

Kơ Đòng nói: “Chưa xong.”

Sào nữa và nói:

“Mảnh sành mẻ mẻ,

Mảnh sành mẻ méo,

Khuấy đầu Kơ Tồng,

Khuấy đầu Kơ Tàng,

Khuấy đầu Ràng Siăí,

Khuấy đầu Rơyăỉ Ding.”

Bọn họ đứng, và Kơ Đòng bắn tiếp, phát trúng.

Kơ Đòng nói: “Này các em, bọn mày đi gom củi Ida nào, bắt con heo ăn với ông Năp-nìn. Bọn mày đem luôn chày gỗ cụt khiêng con heo ỏ’ đây nhé, ăn với ông Năp-nìn mệt mỏi ông đâu các em.”

 

Khiêng con heo và chết quỷ Năp-nìn.

Kơ Đòng và quỷ Năp-nìn đang còn trò chuyện, nhưng bọn trẻ đã nhóm lửa và con heo còn trói chắc chắn. Lửa đã cháy rực thừng thừng, và khi ông bạn cúi nhặt tẩu thuốc, Kơ Đòng nói: “Mẹ ơi, cậu Năp-nìn con bọ cứng cắn nơi trọn cậu đấy này.”

Ông bạn bảo: “Lấy ra dùm đi cháu.”

Kơ Đòng nói: “Cúi thật đi cậu.”

Ông bạn cúi và nói: “Này này.”

Kơ Đòng nói: “Ý này này là: hãy ăn hết đi. Càng đó và càng ông bạn cúi đưa mông lên. Này này ông bạn nói nữa.”

Kơ Đòng nháy mắt bên bọn trẻ, ập đâm chày gỗ cụt, thủng thấu khoáy đầu. Anh nói: “Đâu việc bảo tôi ăn cứt, hóa ra mày ăn cứt chính mày.”

Bụp thả vào lửa, Quỷ Năp-nìn nói:

“Gián quỷ dán ăn mày sau này

Gián quỷ đỉa ăn mày sau này

Đỉa quỷ vát ăn mày sau này

Quỷ ruồi muỗi ăn mày sau này.”

Thế nên cho tới ngày nay, gián, sâu, đỉa, vát, ruồi muỗi nó cắn chúng mình đấy. Theo người xưa kể, ngày nay đã khác.

Gia đình vui vẻ, và Quỷ Năp-nìn cỏ dứa dại đến đây, đứt thân gẫy gạo. Kơ Đòng thiêu đốt trong đống lửa bừng bừng cháy. Lửa mẹ đã tắt hết, chỉ còn lửa than hồng thôi cháy lấp lánh.

Kơ Đòng nói: “Dậy thân đứng về thôi các em. Không chừng chị gái trong nhà các em ở nhà không yên nghỉ, nó người hay buồn sầu đấy em.”

Lộc cộc bọn họ về mau mau thẳng tới trong gia đình, vui vẻ hớn hở hân hoan náo nhiệt. Nhưng Kơ Rong vẫn ngậm ngùi, ngày chấm dứt là ngày xúi giục húc nhau sau này. Trong trí, cô ấy cảm thấy rằng điều đó còn hơn là đi trong rừng trời đêm tối om ngòm.

 

Vào sáng ngày mai, bọn họ bàn chuyện. Kơ Rong nói với Kơ Đòng về chuyện húc báng nhau.

Kơ Đòng bảo các em: “Này Tồng, sáng mai, no ăn sáng ăn sớm. Mày với em đi chặt dây cầu thang khỉ nhé, chặt nhiều nhé để đan lưới giáp nhé.”

Kơ Tồng đáp: “Dạ!”

Mau mau sáng hôm đó, họ đi chặt dây cầu thang khỉ. Tới nơi sình, họ chặt dây.

“Dây tôi, dây tôi,” Khỉ nói.

Kơ Tồng bị kẹt đấy thôi. Anh ta không thấy Thần-linh chỉ, không nêu cao hỏi, chỉ lộp bộp trở về lại.

Bảo Kơ Tàng đi nữa, nhưng Kơ Tàng cũng lờ đờ, lờ đò’ với sà-gạc, chui vào trong rừng sâu chặt dây cầu thang khỉ.

“Dây tôi,” Khỉ nói.

Rồi bàn tay không, lờ đờ, lờ đò’ về trở lại.

Kơ Đòng nói: “Ủa, đâu sợi dây không thấy? Sao lại đem bàn tay không lại thế? Khéo sao thành quốc gia đó à! Kẹt hỡi mẹ ơi, này coi nhà coi cửa đó nào, để tôi đi đấy nào.”

Kơ Đòng đi tới trong sình, và anh đốn cây Khỉ đó ở. Ào, nó ngã.

“Tất cả con Khi,” nói, “Đây đây, đây đây,” ồ ạt đưa dây cho Kơ Đòng nơi nhà.

Sáng hôm khác, họ đi vận chuyển đá, và bảo Kơ Tồng đi với các em. Lộc cộc Kơ Tồng đi với các em, đi tới nơi suối nước, và bọn họ nhặt đá.

“Đá tôi, đá tôi,” con Cua nói. Bọn họ nhặt đá.

“Đá tổi, đá tôi,” con Cua nói. Kẹt bán tay không. Muốn làm nữa, Cua không cho, kẹt cứng thật, ỏ’ không thể về không được. Lật đật tới trong nhà.

Kơ Đòng hỏi: “Sao lại trở về?”

Các em nhỏ đáp: “Anh ơi, Cua không cho, nhà nó nói. Bảo Kơ Tàng cũng Cua nói như thế nữa.”

“Này ở nhà đấy, để tôi đi,” Kơ Đòng nói.

Tới nơi suối nước, Kơ Đòng nhấc cục đá.

“Đá tôi, nhà tôi ở,” con Cua nói. Giập Kơ Đòng đè nát bằng chân.

“Đây đây, đây đây,” Cua nói, “Này này đưa cho Kơ Đòng được đủ.”

Một ngày kia, đã nhiều đan lưới giáp không nhổ nghĩ đến nơi lửa. Đâu được, chết hết lửa đầu bếp. Xúi giục Kơ Tồng đi xin lửa với con Thằn-lằn, và mau mau Kơ Tồng tới với Thằn-lằn.

“Xin lửa anh nào Thằn-lằn,” anh nói.

Thằn-lằn trả lời: “Ủa có gì đâu, tôi tính đã:

Đây củi lửa người mẹ

Đảy củi lửa người cha

Đây củi lửa người cậu

Đây củi lửa người bác

Đây củi lửa người cô

Đây củi lửa người anh

Đây củi lửa người em gái

Đây củi lửa người em trai

Đây củi lửa của Trơmol Tol-tel.”

Củi cháy hết cả, sạch trơn không còn cái nào, chỉ còn than hồng thôi. Ngỡ ngàng, Kơ Tồng quay về. Kơ Tàng cũng về suông thôi. Ràng Siăt và Rơyăt Ding cũng không về. Lần đó, Ping pềl Lềl Mòin đến nỗi nó nói:

 

“Bọn mày đó mà người ta nói không đủ, nên người ta không cho. Đây mày coi tôi đếm kỹ càng cho mày:

Đây củi lửa người mẹ

Đây củi lửa người cha

Đây củi lửa người cậu

Đây củi lửa người bác

Đây củi lửa người cô

Đây củi lửa người anh

Đây củi lửa người em gái

Đây củi lửa người em trai

Đây củi lửa của Trơmol Tol-tel

Đâu được dư dật để tôi muốn cho mày đó nữa, đâu phải tôi làm keo, làm kiệt với bọn mày mới nói.”

Ngỡ ngàng nữa giống như các anh kia trước đây, ngẩn ngơ về tới với Kơ Đòng. Không thể được, mau mau lấy thân mình đi, tới với Thằn-lằn, tới đó xin với Thằn-lằn:

“Xin lửa nào Thằn-lằn.”

“Được đó thôi,” Thằn-lằn nói.

Kơ Đòng tưởng như thà như thật, Kơ Đòng tưởng rằng Thằn-lằn không dám làm keo với anh, thì sao mà không đợi Thằn-lằn âm thầm trong trí, hoá ra lại Thằn-lằn nói:

“Tôi đếm trước nhé:

Do trơỉủc kơ mơi

Do trơlủc kơ bà

Do trơlủc kơ kồh

Do ĩrơlủc kơ wa

Do trơlủc kơ ù ỉ

Do trơlủc kơ oh

Do mờn trơlủc tàh Trơmoỉ tol-tel”

Kơ Đòng trả lời: “Cái gì mà khúc củi khúc rả đấy đâu.”

Kơ Đòng nhặt hết không để lại một tí, một khúc nào nữa, sạch trơn. “Để lại cho tôi than hồng này cậu,” Thằn-lằn nói.

Đã Kơ Đòng nhặt hết trơn, chỉ còn một cục than hồng lấp lánh. Thằn-lằn phì phò, phì phò thổi thật thổi thật, nó không muốn cháy nữa. Đặt củi cháy dở, nó cũng không bén nữa, kẹt thật khi đó. Chụp nó nhặt dưa vào miệng, nuốt luôn. Nên cho đến ngày nay, mình thấy Thằn-lằn phơi nắng trong giữa buổi sáng trên gốc cây, hoặc là trên cành cây, nó phơi mình với nắng nên đỏ rực rỡ khắp thân khắp đầu, theo chuyện kể.

Đánh nhau với trâu linh sình linh nước. Tất cả vấn đề làm đã xong xuôi. Đan lưới giáp, xếp đá bảy lớp, gắn sừng trên đầu. Sừng sững như con trâu ăn khoai bảy rổ rá, ăn môn thúng đầy, ăn cơm bảy nong nia tấm cót. Đã ăn hết thẳng rấng, nó đi nơi chỗ địa điểm bắt trâu linh sình linh nước đó trước.

Kơ Đòng nói: “Trước lúc tôi đi, em hãy nhớ gòi trâu linh sình linh nước nhé. Con trâu nào lớn nhất, to bự, mọc bèo mọc môn, ao nước trên sóng lưng mới đáng với tôi. Trong khi tôi đã đánh nhau, em nhìn kỹ kỹ em gái nhé.”

“Dạ,” Kơ Rong trả lời.

Đã tới nơi điểm bắt con trâu đó trước, Kơ Rong gọi trâu linh sình linh nước:

“Hỡi trâu linh sình

Trâu linh nước

Mời húc nhau với anh trai tôi Kơ Đòng.”

Kơ Đòng Dăm Thăng lăng quăng cái sừng

Ba đòn thân mĩnh, ba đòn mồm miệng

Ba đòn đuôi cờ, ba đòn đuôi vẫy

Kơ Đòng Dăm Thăng lăng quăng cái sừng

Thì nó ra lớn tựa đê béo đực

– Chưa đủ đâu, hãy trở về đó đi,” Kơ Rong nói. Cô gọi tiếp:

Hỡi trâu linh sình

Trâu linh nước

Mời húc nhau với anh trai tôi Kơ Đòng

Kơ Đòng Dăm Thăng lăng quăng cái sừng

Ba đòn thân mĩnh, ba đòn mồm miệng

Ba đòn đuôi cờ, ba đòn đuôi vẫy

Kơ Đòng Dăm Thăng lăng quăng cái sừng

Lớn tựa con trâu tơ

– Chưa đủ đâu, hãy trở về đó đi,” Kơ Rong nói. Cô gọi tiếp:

Hỡi trâu linh sình

Trấu linh nước

Mời húc nhau với anh trai tôi Kơ Đòng

Kơ Đòng Dăm Thăng lăng quăng cái sừng

Ba đòn thân mình, ba đòn mồm miệng

Ba đòn đuôi cờ, ba đòn đuôi vẫy

Kơ Đòng Dăm Thăng lăng quăng cái sừng

Rồi lớn tựa con voi

– Chưa đủ đâu, hãy trở về đó đi,” Kơ Rong nói. Cô gọi tiếp:

Hỡi trâu linh sình

Trâu linh nước

Mời húc nhau với anh trai tôi Kơ Đòng

Kơ Đòng Dăm Thăng lăng quăng cái sừng

Ba đòn thân mình, ba đòn mồm miệng

Ba đòn đuôi cờ, ba đòn đuôi vẫy

Kơ Đòng Dăm Thăng lăng quăng cái sừng

To bự lớn tựa hòn núi, sừng sững, sừng sững tới nó từ đằng kia, mọc bèo mọc môn, mọc rong rêu um sùm, sừng sững, sừng sững mò tới anh phình phịch nó hà hơi. Ập anh cũng dồn sức, phát Kơ Đòng húc, nó rách thịt con trâu đó không biết như cái gì hơn cuộn tấm cót, nó tung ra máu me cùng với thịt, thịt cùng với máu, khắp rẫy khắp lúa. Khi con trâu linh sình linh nước húc anh ta, bộp trúng vào đá, ào nó văng ra đá, phát anh đánh húc nữa, lềnh kềnh làng càng con trâu linh sình linh nước nó muốn ngã lăn ra, ào ào nó đổ nước ao cùng với cá trê, cá lốc, hoà cùng với máu chảy như suôi nước và thịt thà miếng lớn miếng nhỏ nó tách ra, cái còn nơi thân lòng thòng lủng lẳng, phát con trâu linh sình linh nước đánh húc nữa, bộp trúng trúng cục đá to, mắc kẹt cái sừng, phát anh đánh húc trả luôn vụt đứt hết nơi khoé miệng và mũi. Tè tí tè tè, tè tè tí tè, Kơ Rong thổi kèn, mà lại đau đứt khoé miệng và mũi, ngưỡng đầu nó ngước nhìn Kơ Rong. Phát nữa Kơ Đòng húc liên tiếp nữa, chợt đứt hết cổ họng to bự tung toé nó văng ra hết cuống cổ họng ra ngoài, chình ình ầm ập, lăn lộn ngữa ngã ầm nó đập xuống, rồi liền Kơ Đòng đã mệt đó, định mò cỏ tranh anh ăn.

– Kơ Rong gọi:

Hỡi Đòng, về đây hỡi Đòng

Anh chớ mò cỏ tranh, hỡi Đòng

Anh chớ ăn trong ruộng, hỡi Đòng

Đây mới là cơm. anh ăn, này Đòng

Đây mới là cá anh ăn, này Đòng

Đây mới là thuốc anh hút, này Đòng.

Thế mới thẳng rẵng anh quay về mò Kơ Rong với các em. Trong khi đó Tồng, Tàng với tất cả em nhỏ của anh vẫn còn nhấp nha nháp nháy ăn nướng thịt trâu.

– Kơ Rong gọi : Hỡi Tồng Tàng, cỡi dây giáp nơi Kơ Đòng đó nào, khéo sao không nhớ anh trai bạn bè đó hả.

Thế mới thoăn thoắt nhanh nhẹn họ đứng dậy, mau chóng lanh lẹ họ cởi dây nơi mình Kơ Đòng đá nhỏ đá to các loại ào ào, đổ sập hết cục đá nơi thân nơi đầu, sừng sững Kơ Đòng đứng dậy yêu mến các em, tựởng rằng chính mình chết, sợ rằng không có người chăm sóc các em.

– Anh hỏi : Tôi mơ hả, hay là thật ?

– Các em đáp : Không phải, anh đánh nhau thật, đây ăn thịt chúng em đã nướng này anh.

Anh trả lời với sự tự tin và dũng mãnh:

“Nơi đầu anh cài trâm lược

Nơi lưng anh quấn đuôi khố

Đuôi khố anh treo lục lạc cả

Chân trái anh mặc giầy ngà

Chân phải anh mặc giầy đồng

Cằm tôi vẽ hoa văn trở ngược

Chân chim đó đấy

Sao nơi đầu anh cắm dao nhỏ?

Sao nơi lưng anh đeo dao lớn?

Sao sóng lưng anh đao chồng chéo nhau?

Ai anh chàng đó?

Đâu làng anh đi đó hả?

Đâu người anh đến đó hả?

Đâu khe lõng và đồi, làng nên anh băng qua đó hả chàng kia?

Đây tôi Kơ Đòng Dăm Thăng lăng quăng cái sừng

Ba đòn tay mình

Ba đòn tay mồm

Ba đòn tay cờ

Ba đòn tay đuôi

Kơ Đòng Dăm Thăng răng-găng ngke

Đứa con tốt nơi ruộng

Đứa con đẹp nơi trên

Đứa con siêng năng đắp đập đơm đó

Tìm con nai ăn ruộng

Tìm lợn lòi ăn sình

Tìm thú rừng ăn nghiến

Tìm mối mọt ăn máng

Kơ Đòng Dăm Thăng đi tôi thế này.

Từ trên phía trên, hoạ mi xám chó cần tôi

Ở nơi vực thẳm, hoạ mị đen chớ cản tôi

Gốc cây lổn nhổn, đừng va vấp tôi

Kơ Đòng Dăm Thăng

Con rắn ngo ngoe, đừng trườn tôi Kơ Đòng Dăm Thăng

Quạ ó lượn lờ, đừng cuỗm tôi Kơ Đòng Dăm Thăng

Con trấu hai mắt, đừng đụng tôi Kơ Đòng Dăm Thăng”

Nhưng dân làng vẫn tiếp tục hỏi, muốn biết về anh và cuộc hành trình của mình.

Nơi đầu anh cài trâm lược

Nơi lưng anh quấn đuôi khố

Đuôi khố anh treo lục lạc cả

Chân trái anh mặc giầy ngà

Chân phải anh mặc giầy đồng

Cằm tôi vẽ hoa văn trở ngược

Chân chim đó đấy

Sao nơi đầu anh cắm dao nhỏ?

Sao nơi lưng anh đeo dao lớn?

Sao sóng lưng anh đao chồng chéo nhau?

Ai anh chàng đó?

Đâu làng anh đi đó hả?

Đâu người anh đến đó hả?

Đâu khe lõng và đồi, làng nên anh băng qua đó hả chàng kia?

Kơ Đòng đáp lại mạnh mẽ:

“Đây tôi Kơ Đòng Dăm Thăng lãng quãing cái sừng

Ba đòn tay mình

Ba đòn tay mồm

Ba đòn tay cờ

Ba đòn tay đuôi

Kơ Đòng Dăm Thăng răng-găng ngke

Đứa con tốt nơi ruộng

Đứa con đẹp nơi trên

Đứa con siêng năng đắp đập đơm đó

Tìm con nai ăn ruộng

Tìm lợn lòi ăn sình

Tìm thú rừng ăn nghiến

Tìm mối mọt ăn máng

Kơ Đòng Dăm Thăng đi tôi thế này.

Từ trên phía trên, hoạ mi xám chó cần tôi

Ở nơi vực thẳm, hoạ mị đen chớ cản tôi

Gốc cây lổn nhổn, đừng va vấp tôi Kơ Đòng Dăm Thăng

Con rắn ngo ngoe, đừng trườn tôi Kơ Đòng Dăm Thăng

Quạ ó lượn lờ, đừng cuỗm tôi Kơ Đòng Dăm Thăng

Con trấu hai mắt, đừng đụng tôi Kơ Đòng Dăm Thăng”

 

Sự mạnh mẽ và quyết đoán của Kơ Đòng Dăm Thăng khiến mọi người trong làng phải kính trọng và tò mò về cuộc đời và khả năng của anh.

Từ trên phía trên, Thần cây hương coi tôi Dăm Thăng

Ở nơi sâu thắm, Thân cây gạo coi tôi Dăm Thăng

Hỡi Thần đồi đừng bắt nạt

Hỡi Thần ngải núi lớn trên trời lơ lửng

Dân làng đó gọi Kơ Đồng :

Hỡi cậu Dăm Thăng

Giẽ cắn cắn vôi tôi cậu Đòng

Giẽ cắn gừng với tôi cậu Đòng

Giẽ ăn cháo với tôi cậu Đòng

Giẽ ôm ấp với tôi cậu Đòng

Nước lòng bàn tay anh phải rửa mặt với tôi trước

Nước nắm bàn tay anh phải rửa chân với tôi trước

Nước tinh ròng anh phải tắm đầu với tôi một tí

Hỡi cậu Đòng Dăm Thăng lăng quãng cái sừng

Ba đòn tay mình

Ba. đòn tay mồm

Ba đòn tay cờ

Ba đòn tay đuôi

Kơ Đòng chấp nhận sự thử thách và tiếp tục hành trình của mình một cách mạnh mẽ.

Xin lỗi về sự lơ đãng. Đoạn này chứa thông tin quan trọng về mối quan hệ giữa Kơ Đòng và mẹ ruột của một cô con gái nữ trinh, cũng như những sự kiện xung quanh việc mất trâu và sự lo lắng của bà. Dưới đây là phần đoạn đã bị bỏ sót:

“Trong khi gặp nhau trên đường anh chưa biết thế nào, nhưng mà bà này là mẹ ruột cô con gái nữ trinh nộp thuế cho Ndu vừa rồi, trong lúc đó bà này vừa nói vừa khóc, bà này khóc thầm day dứt trong lòng. Nước mắt còn ứ tràn con mắt ngờ ngờ, ứ ưàn nước mắt đầy.

– Kơ Đòng hỏi: Sao bà lại khóc mẹ hỡi.

– Bà kể đầu đuôi thế này : Thưa cậu Đồng, con tôi này cậu Đòng, tới hôm nay thôi này cậu Đòng, chế nó cậu ơi mất nó cậu ơi. Ít tí nữa, trong lúc con trâu về chuồng tí nữa, người ta nhốt con của tôi đấy nơi miễu, nhà nơi cửa đường kia.

Sáng ngày mai giữa buổi sáng, tới đó người ta đi lấy nó từ nhà miễu đó, người ta đem cho Ndu ăn thịt nó này cậu Đòng.

– Anh nói : Ừ sao thế, sao có thể như thế được. Được để tôi ngủ thăm với bà đêm nay, sáng mai để tôi ở nơi miễu đó, tôi chờ người đó đi lấy.

– Bà đó nói: Không đâu cậu Đòng, không thể anh lại chết.”

– Kơ Đòng trả lời: “Được, nhưng không phải như vậy. Nếu chúng muốn ăn, hãy ăn con heo, con trâu, hoặc bất cứ thứ gì có thể ăn được, tại sao phải ăn con người, như là mình nhai lúa như vậy.”

– Đàn bà đó trả lời: “Không phải như vậy cậu Đòng, nếu chúng tôi không nộp thuế cho họ, cả làng sẽ phải chết la liệt thê thảm.”

– Kơ Đòng nói: “Tại sao lại phải chết như vậy, chỉ là một trò đe dọa của chúng thôi, nếu không tôi sẽ đến và thay thế làng và con bằng mình.”

Trong lúc gà gáy đầu tiên trong đêm đó, Kơ Đòng gọi mọi người trong gia đình để dậy sớm, khi mặt trời mới mọc, ở đỉnh núi non, anh đã có mặt trong nhà miếu. Trong buổi sáng yên bình, làng vắng lặng, cả gia đình bà này cùng con gái trốn ẩn, tất cả mọi người trong làng yên tĩnh, ngây ngất con trẻ và người lớn, đóng cửa cẩn thận khắp nhà. Đột nhiên, từ đỉnh núi non, tiếng hoàn hảo của ngựa và lừa chạy về hướng làng vang vọng, mọi người ồ lên trong lo sợ.

– Kơ Đòng hỏi: “Từ đâu các người đi với sự vội vã như thế, như thể đang bị đuổi bắt?”

– Nhóm đó trả lời: “Chúng tôi không thấy làng này đâu.”

– Kơ Đòng đáp: “Tôi là người chủ trì của làng đợi chúng mày đến đây.”

– Bọn lính Ndu nói: “Mày không dâng cúng tại miếu mà dám nói với chúng tôi, ông chúng tôi bảo đi lấy thuế trong làng này, và mày, mày dám hỏi chúng tôi thế?”

– Kơ Đòng nói: “Tôi bảo chúng mày đi kể lại với ông vua, tôi không cho phép, nếu ông ta còn muốn hỏi ai, hãy nói rằng làng này không cho, và người dân vẫn đang chờ ông ta ở đây, đừng nói là tôi bảo, hãy nói làng này đã nói thế. Nếu mày còn nói là tôi bảo, tôi sẽ đợi ở đây cho đến khi mày đến đây.”

Bọn đó phản đối, nhưng Kơ Đòng không chịu, anh rút dao và tấn công, chỉ để lại một người để kể lại sự việc cho ông Ndu.

– Kơ Đòng nói: “Nếu ông ta muốn, hãy nói ông ta đến đây, nói rằng làng này không chịu, và dân làng vẫn đợi ông ta ở đây, đừng nói là tôi bảo, hãy nói là làng này đã nói. Nếu mày còn nói là tôi bảo, tôi vẫn ở đây, sẵn sàng đối mặt với mày.”

Người lính Ndu nhanh chóng cưỡi ngựa đi tới và kể lại với ông Ndu như Kơ Đòng đã nhắn gửi, trong khi đó ông Ndu đang tiến tới.

– Kơ Đòng chặn ông Ndu và hỏi: “Tại sao ông ăn thịt người? Nếu muốn ăn, hãy ăn thịt nai, lợn, tại sao ông ăn thịt con người?”

– Chàng Ndu cười và trả lời: “Ha ha, tại sao ông nói về thịt người, họ là con trâu của tôi, tại sao ông lại nói về thịt người.”

Cuộc tranh cãi giữa Kơ Đòng và Ndu không có kết quả, họ quyết định giải quyết bằng trận đấu.

– Ndu nói: “Nếu định thời gian xúi giục, hãy đánh với tôi, Kur-glàng (Thuồng-luồng) của núi non. Nếu ông thua, tôi sẽ làm theo ý ông, nếu tôi thua, ông làm theo ý tôi.”

– Kơ Đòng đồng ý: “Được, ông nói ngày nào?”

– Ndu nói: “Tuần thứ ba.”

– Kơ Đòng đồng ý và vẫy tay chấp nhận.

Trong khi Kơ Đòng vẫn ở trong làng, các em và Kơ Rong lo lắng, khi trời đã chuyển sang buổi chiều, Kơ Đòng trở về gia đình. Mọi người vui mừng khi thấy anh, và trong bữa ăn chiều, Kơ Đòng kể lại câu chuyện về cuộc đấu với Kur-glàng. Cả làng và Kơ Rong lo lắng và suy nghĩ về cuộc chiến sắp diễn ra. Sáng ngày thứ ba, Kơ Đòng chuẩn bị sẵn sàng, đeo sừng và chuẩn bị vũ khí, leo lên đỉnh núi nơi Kur-glàng đang chờ đợi. Một cuộc chiến đấu gay cấn diễn ra, Kơ Đòng với sự tinh nhuệ của mình, đánh bại Kur-glàng và giữ vững chiến thắng.

Kơ Đòng không kịp rút sừng ra và nó mắc kẹt trong cổ Kur-glàng núi non. Ngày qua ngày, Kơ Rong cùng các em của anh cố gắng tháo ra cùng với những người còn sống sót trong làng, một ít thôi, họ cố gắng tháo cùng với Kơ Rong và các em của anh, mỗi ngày đều cố gắng, cho đến khi đã đến tháng thứ bảy, thậm chí đã lồ ô nẩy mọc từ miệng của Kơ Đòng. Một ngày kia, cuối cùng họ đã tháo được sừng ra khỏi cổ Kur-glàng. Kơ Đòng ra lệnh cho tất cả các em của mình lấy vợ, trong số đó, Tồng, Tàng, Ràng Siăt, Rơyăt Ding, Ping Pềl Lềl Mòm đã có vợ. Mỗi người trong số họ đã lấy vợ từ một làng khác nhau, làng nọ hay làng kia, mỗi người đã chọn một địa điểm xa cách, nhưng mặc dù là từ làng xa lạ, họ vẫn giữ tình yêu và sự giúp đỡ lẫn nhau. Tuy nhiên, Ràng Siăt, Rơyăt Ding, Ping Pềl Lềl Mòm đã lấy vợ từ cùng một làng, một làng có một cây đa lớn, gọi là Đại Đa Trung Đa trong làng Ko’ Bìng, nơi mẹ vợ của họ, Kơ Bìng, là người làng. Khiến cho Kơ Bìng phải phơi lúa không khô, phơi gạo không ráo, phơi men không khô, vì cây đa lớn này. Mẹ vợ của Ràng Siăt, Rơyăt Ding, Ping Pềl Lềl Mòm đã viết một bài thơ về tình hình này:

“Phơi lúa không thể khô

Phơi gạo không khô

Phơi men không ráo

Vướng Đại Đa Trung Đa

Vướng trung đa nên kẹt làng Kòn Pàng

Vướng tiểu đa nên đất không tới

Vướng tiểu đa nên châu chấu không đi

Vướng tiểu đa nên chuồn chuồn không ngang qua

Vướng tiểu đa nên mặt trời không giẽ vào

Do tiểu đa nên làng Kòn Pàng bị kẹt, phải làm sao đây, phải đốn cây đa đó thôi. Kơ Bìng đã bàn bạc với con rể và con dâu chiều hôm đó, có cả Ràng Siăt, Rơyăt Ding, Ping Pềl Lềl Mòm. Mẹ vợ của họ nói:

“Chúng ta phải bàn với Kơ Đòng Dăm Thăng, xem ý kiến của anh ta như thế nào.”

Mẹ vợ nói: “Đúng vậy, nếu anh ta có thể giúp đỡ, chúng ta sẽ rất biết ơn, nếu không, thì chúng ta sẽ tự làm sao đấy, nếu có thể.”

Sáng hôm sau, Rơyăt Ding, Ping Pềl Lềl Mòm đưa hai anh em về làng để gặp Kơ Đòng Dăm Thăng. Tối hôm đó, họ bàn bạc với Kơ Đòng và Kơ Rong, kể về vấn đề của cây đa. Họ đã cố gắng chặt đốn, nhưng không thấm thía, cây vẫn đứng vững như trước, không có dấu hiệu nào của việc chặt. Ràng Siăt, Rơyăt Ding, Ping Pềl Lềl Mòm không thể nâng lên, thậm chí là từ cán rìu, họ cũng không thể nâng được, huống chi là nâng cây lên, họ kể.

“Ừa, tôi chưa từng gặp tình huống như vậy, nhưng vì đây là anh em của tôi, tôi sẽ cố gắng giúp đỡ. Nhưng liệu có thể thành công hay không, chúng ta không thể biết trước, chờ đến khi đó rồi mới biết.”

Mượn cán rìu của người khác.

Sáng hôm sau, Kơ Đòng và Kơ Rong cùng hai người em đi đến làng của Ràng Siăt, Rơyăt Ding, Ping Pềl Lềl Mòm, chỉ cần đi qua làng đó, nhưng bóng đen của cây đa trải dài, phủ lên cả làng Kòn Pàng, khiến cho mọi thứ trở nên âm u và ẩm ướt. Cây đa khiến cho ánh sáng mặt trời không thể chiếu qua, nên trời và đất đều lạnh lẽo, thậm chí cả chim sóc cũng không thấy vì bóng đen mù mịt của cây đa. 

“Vậy là tại sao đây, tại sao cây đa lại tạo ra bóng đen như vậy?”

Ràng Siăt, Rơyăt Ding, Ping Pềl, Lềl Mòm nói: “Chính vì cây đa quá lớn

 và cao, nó vươn lên cao giữa trời và đất, nhưng cành lá của nó lại trải ra cả hai bên.”

“Thôi, hãy để tôi ngước lên để xem điều đó.”

“Được, anh hãy nhìn lên, nhưng đừng ngước lên quá lâu, sẽ mệt lắm, thấy cành cây đa kia cao đến mức nào rồi, bởi vì nó quá cao.”

Kơ Đòng nhìn lên cẩn thận, cố gắng nhìn kỹ rồi mới nhận ra cành cây đa kia.

Rơyăt Diĩig và Ping pềl Lềl Mòm hỏi: “Anh thấy sao, cây đa đó lớn thế nào rồi?”

Kơ Đòng trả lời: “Đúng vừa leo lên tới nơi gốc cây.”

Khi đến làng Kòn Pàng, mọi người trong làng đều tới gặp Kơ Đòng và kể về tình hình khó khăn của họ, về việc không thể làm ăn được do cây đa gây ra, khiến cho phơi lúa không khô, phơi gạo không được, phơi men không ráo. Gia đình Ràng Siăt, Rơyăt Ding, Ping pềl Lềl Mòm cũng khóc lóc xin Kơ Đòng giúp họ chặt đốn cây đa đó. Họ nói:

“Em của anh nơi nhượng,

Em của anh nơi chân.

Anh xông bằng hương trầm,

Anh cho bú nơi vú.

Anh dẫn dắt đường lớn,

Lớn xác ngày nay có chuyện.

Người lớn thân mĩnh có đôi.

Con trai đây như lá lẩu nơi rừng thưa, anh ạ.

Tôi cậy dựa nơi anh, anh ạ.

Cậy nhờ cây hương nơi anh,

Táo mận núi non nơi anh.

Anh Dăm Thăng lãng quăng cái sừng.”

Khi nghe về vấn đề này, Kơ Đòng nói với các em rằng, anh sẽ đến thăm và xem xét tình hình.

Vào sáng hôm sau, anh đi mượn cái rìu cậu lùt, ai cũng không nắm nổi cái rìu đó. Khi quay về làng Kòn Pàng, Kơ Đòng trả lời:

“Tôi đi mượn cái rìu cậu lùt để giúp làng Kòn Pàng Ida, đây là trường hợp khó khăn, liệu tôi có thể giúp được không? Không biết nổi hay không?”

Cậu lùt trả lời: “Ừa, đấy là chuyện khó khăn đấy, chẳng ai có thể nào làm được, có thể cháu cũng không thấm thía gì đâu.”

Sau đó, Kơ Đòng mang cái rìu của cậu lùt về làng Kòn Pàng.

Vào sáng hôm sau, anh đập đổ cây đại đa đó. Mỗi lần chặt, cây nào cũng văng ra như gùi nhỏ và lớn, từng mảnh vụn… Khi về đêm, cây lại khép lại, và vào ngày hôm sau lại như vậy. Mỗi ngày đều như vậy, cây đa vẫn cứ kẹt, không ai giải quyết được.

Khi nghe tin Kơ Đòng vẫn đang đập cây đa, ban ngày chặt, ban đêm cây lại khép lại, tin tới Tồng Tàng đang sống ở làng của vợ. Một ngày, có người kể cho Tồng Tàng về Cốc Trời và cái rìu của ông, mà ông đốn cây rất bén, miếng chặt ra còn lớn hơn cái rìu của cậu lùt. Tồng Tàng đến làng Kòn Pàng gặp anh trai và nói:

“Anh Đòng ơi, cây đa anh đang đập đã ngã chưa? Nó ra sao rồi, liệu có thể nổi không?”

Kơ Đòng trả lời: “Không thể nổi đâu, tôi phải làm sao để đập đổ cây đa này cho làng Kòn Pàng? Đổ cây trung đa để ánh nắng chiếu sáng cho họ? Đổ cây đề để ánh nắng chói đầu?!”

Họ kêu gẫy cây đa, kẹt làng Lồng Dỡng,

Gẫy cây lớn để sáng làng Kòn Pàng,

Gẫy cây trung để có ánh nắng,

Gẫy cây đề để ánh nắng mạnh mẽ.

Họ mượn cái rìu của Cốc Trời để đập đổ cây đại đa,

Mượn rìu Cốc Trời để đánh đổ cây trung đa,

Mượn rìu Cốc Trời để chiếu ánh nắng của trời.

Đó là những gì các em nói với anh, sau đó anh bảo Tồng Tàng đi mượn cái rìu của Cốc Trời.

Vào sáng hôm sau, hai anh em Tồng Tàng đi mượn cái rìu của Cốc Trời, và nói với ông về cây đại đa và cây trung đa trong làng Kòn Pàng, làm làng đó chìm trong bóng tối, không có mưa, không có ánh nắng, khiến cho phơi lúa không được, phơi gạo không khô, phơi men không ráo.

“Sau đó, họ xin ông cho mượn cái rìu để giúp đỡ làng Kòn Pàng.”

Cốc Trời trả lời: “Không được đâu, Tồng Tàng. Không phải là tôi không cho, mà các anh không thể nắm cái rìu của tôi được, chỉ có mình tôi hoặc mình anh ta mới có thể cầm.”

Sau khi nghe câu trả lời của Cốc Trời, Kơ Tồng Tàng quay về cảm thấy bế tắc. Khi đến gặp Kơ Đòng, anh kể lại những gì Cốc Trời nói, và Kơ Đòng suy nghĩ rất kỹ.

Vào sáng hôm sau, Kơ Đòng lại đến gặp Cốc Trời. Sau khi nói chuyện về vấn đề của Đại Đa Trung Đa, Cốc Trời đã biết được từ Tồng Tàng trước đó.

“Cốc Trời nói: ‘Này cậu lớn, hãy đem cái rìu này đi.'”

Từ đó, Kơ Đòng quay về làng, cái rìu trở nên nhỏ gọn chỉ bằng hai ngón tay. Và vào sáng hôm sau, khi chặt cây đa, một cú đập của anh làm cây tách ra thành những miếng nhỏ và lớn, như gùi và rổ, và nó đã nhanh chóng bị đẩy ra khỏi gốc. Sau mấy ngày chặt cây, vào ngày đó, cây đa cuối cùng cũng ngã về phía Cốc Trời. Cốc Trời nhanh chóng trốn đi khi cây ngã, và cây đổ trúng vào những cành cây gần đó, dính hết mủ đa khắp người Cốc Trời. Từ đó, Cốc Trời đã dính mủ đa, và cho đến ngày nay, mủ đa vẫn còn đó. Ngọn cây đa đập vào đất trên bãi, rụng lá tới biển, trở thành cá khô. Đất miền Njrềng ở Dilinh, trên bãi Sre-boh, có cá khô đó vào mùa, được gọi là cá lá đa.

Khi đã hoàn thành việc giúp đỡ làng Kòn Pàng đổ cây đa, Kơ Đòng trở về với gia đình của mình. Kơ Đòng đã tìm được chồng cho Kơ Rong, nhưng Kơ Rong không muốn lấy. Trong gia đình Đòng Rong, mọi thứ đều hòa hợp và vui vẻ. Các anh em đã tìm được vợ, mọi chuyện đều suôn sẻ. Khi làng Kòn Pàng gặp khó khăn, Kơ Đòng không bao giờ bỏ rơi họ, luôn sẵn lòng giúp đỡ và giải quyết vấn đề.

Kơ Rong cảm thấy tiếc nuối về anh trai mình và quyết định lấy anh trai của mình. Trong một buổi tối, cả hai cùng nhau bàn bạc và quyết định về việc này. Họ gọi tất cả các em về, thậm chí cả các em nhỏ, để thảo luận và hỏi ý kiến của mọi người. Mọi người đều đồng ý và ủng hộ quyết định của họ.

“Đẹp ăn canh nên hợp lòng moi,

Đẹp múc nước nên thuận trí uống,

Tốt mở đùi vế nên bầng lòng leo,

Tốt dựng cây nêu vừa lòng Thần.

Đẹp trí anh mới đúng trí em,

Nếu không,

Lòng em trai tốt lòng anh nôn mửa,

Lòng em gái đẹp lòng anh nhạt nhẽo,

Lòng mẹ được lòng cha đắng đót.”

Khi đã đưa ra quyết định, mọi thứ trong gia đình Đòng Rong trở nên hòa thuận và vui vẻ.

Bằng lòng họ nên vừa lòng mình,

Hợp ý mình nên suôn sẻ ý cha,

Thuận lòng cha bằng lòng tiếp rượu cần,

Tắt cả em nhỏ anh em bạn bè của Kơ Đòng đồng ý cả lòng dạ, tâm trí, làm sao mà không xỏ vòng đeo chuỗi ngay nên người Kòn Cau nói ví von đấy:

“Xỏ vòng đồng trưởng thành đấy em,

Đeo vòng cổ phải kiêng cữ đây em,

Họp tai nên bằng lòng đeo bông khuyên,

Vừa cổ nên bằng lòng đeo chuỗi hạt,

Đẹp tay dài nên xỏ vòng xoăn,

Ăn cơm nắm đây già giản,

Chiếc nhẫn ngón tay đây già giản,

Đeo vòng nơi chân đây già giản,

Cúng trâu với Thần đây dòng tộc em ạ.”

Tất cả các em đã coi hai người anh trai và chị gái là vợ chồng thực sự trong gia đình của họ.

“Lấy với em gái (anh trai) sét đánh.”

Đã lâu lắm Kơ Đòng và Kơ Rong lấy nhau, anh trai và em gái cùng lấy nhau, nhưng không ai biết họ có thực sự yêu nhau không. Mẹ của họ, Kơ Blõ, đã đắp đập và bế cây trâm cho họ từ trước. Nhưng nếu nói thật, nếu Kơ Đòng và Kơ Rong lấy nhau, sống cùng nhau và có con, thì mới có thể gọi là lấy nhau thực sự. Nhưng hai người không gọi tên con là Kơ Đòng Rong.

Cho đến một ngày, ông Cơnàs nghe tin Kơ Đòng và Kơ Rong lấy nhau. Khi nghe tin, trước hết là Kơ Đòng biết, và đi đến nhà Cơnàs. Chiều hôm đó, trong cuộc trò chuyện với gia đình Cơnàs, ông chồng nói với vợ và con gái, và nói với con rằng họ sẽ được ăn chung với Kơ Đòng Rong vào ngày mốt. Kơ Đòng đang nghe từ bên ngoài hiên nhà, và nghe thấy mọi điều ông nói:

“Này con gái ơi, tính từ ngày chúng tôi đi, từ ngày mốt, lấy ngày mốt là một, lấy em lôi kéo bầu rỗng, còn con, bổ rìu đó nơi đầu gốc cột phên sàn, con bổ nơi đầu gốc cột đó nó trúng ngay đầu Kơ Đòng Rong ở dưới kia, con muốn làm sấm chớp, con rút lấy đao trong vỏ, tôi còn để đao và vỏ của nó trong choé cổ kia, nơi đầu nằm của anh bạn đó nha.”

Kơ Đòng giữ lấy điều đó. Một lúc sau, Kơ Đòng quay về như thường lệ trong gia đình của mình. Vào ngày hôm đó, Kơ Đòng đến thăm con gái của Cơnàs. Kơ Đòng hù doạ con gái Cơnàs. Hai đứa trẻ run rẩy, không trả lời Kơ Đòng. Kơ Đòng lấy hết đao, rìu từ trong choé cổ hù doạ con gái Cơnàs. Hai đứa trẻ cố gắng bỏ chạy để tới nơi an toàn.

“Mẹ cha con Cơnàs, đã về từ đằng kia, đã nửa đường, và gùi muối lù gù, lù gù họ đây, mặt trời đã xế chiều, ánh chiếu mặt trời đã tối mờ tụ mây mưa, thì Kơ Đòng đã ra miệng cửa nhà, u ám tụ mây mưa, tối ngòm phía dưới nó tụ mây mưa, lạnh buốt thân mình hai người vọng chồng, ông Cơnàs đã hy vọng trong trí.”

Khi đó, Kơ Đòng đứng nơi phên sàn, với đao sáng loé thành tia chớp. Rồi Kơ Đòng lấy rìu đập, như làm một trò đùa, long đong con gái Cơnàs lôi kéo bầu rỗng ầm ầm, làm tiếng vang ầm ầm.

“Vợ chồng ông bạn nói: ‘Đây, về nhanh con ông nói đó, con giỏi mình bảo về mau mau họ nói đó.'”

Càng làm càng chớp loé đánh ầm, càng làm càng ông bạn cười hớn hở. Hai người vợ chồng vui vẻ, và đứa trẻ hồ hởi. Từ sáng sớm đến tối, hai người vợ chồng về nhà, vội vã leo thang cửa ngõ của làng, và gần tới chỗ đường giữa làng, Kơ Đòng giả vờ lại đe dọa con gái Cơnàs.

Ông Cơnàs nặng nề với gùi muối trong tay, nhìn lên và thấy Kơ Đòng đang cầm rìu và đao từ phía xa.

“Ngỡ ngàng,” ông Cơnàs nói với Kơ Đòng, “Thế nên người ta đặt tên mày Kơ Đòng Dăm Thăng lăng quăng cái sừng, tại sao mày dữ tợn quá hả Đòng?”

Kơ Đòng nhận ra rằng ông Cơnàs không hiểu và không công bằng.

“Kơ Đòng hù doạ,” nó nói, “Tại sao ông muốn ăn thịt tôi? Tôi chỉ lấy vợ là em gái của tôi, tôi không làm điều gì xấu xa. Vì không có ai khác, nên tôi lấy vợ với em. Em gái tôi cũng không ai khác nên nó cưới tôi. Ông tức giận vì cái gì? Ông không thấm thía sao?”

Ông Cơnàs không trả lời. Nếu ông cãi lại, có lẽ Kơ Đòng sẽ đánh chết ông ngay lập tức. Nếu muốn cãi lại nhưng không có vũ khí, ông sẽ bị đánh bại. Ông Cơnàs kẹt.

“Kơ Đòng nói,” tiếp tục Kơ Đòng, “Dù mày muốn cãi với tôi, mày cũng không thể. Nhưng chỉ bằng bàn tay không sao mày có thể cãi lại tôi. Từ giờ về sau, mày làm tớ của tôi, mày đồng ý không?”

“Vâng, tôi theo ý anh,” ông Cơnàs nói.

Vậy là Kơ Đòng đã làm ông Cơnàs trở thành tớ của mình. Kơ Đòng cầm rìu và đao như một tia sét, ông bạn của ông Cơnàs lại kéo bầu rỗng tạo ra âm thanh giống sấm, và từ đó cho đến ngày nay.