Phụng vụ Thánh và tiếng K’Ho trong Phụng vụ

1.  Công Đồng Vatican II về ngôn ngữ trong Phụng vụ

Công Đồng Vatican II đã cải cách phụng vụ theo nhiều hướng, trong đó có việc đưa ngôn ngữ địa phương vào phụng vụ. Đây là một trong những cải cách quan trọng nhất của Công Đồng, có tác động sâu sắc đến đời sống phụng vụ của Giáo hội Công giáo.

Trước Công Đồng Vatican II, phụng vụ được cử hành chủ yếu bằng tiếng Latinh, ngoại trừ một số lời nguyện và bài hát được cử hành bằng ngôn ngữ địa phương. Điều này khiến cho nhiều tín hữu không thể hiểu được ý nghĩa của các lời cầu nguyện và nghi thức phụng vụ.

Công Đồng Vatican II đã xác định rằng phụng vụ là một hành động của toàn thể Dân Chúa, chứ không chỉ của linh mục. Do đó, cần phải tạo điều kiện cho mọi tín hữu tham gia vào phụng vụ một cách trọn vẹn và tích cực. Việc sử dụng ngôn ngữ địa phương là một cách quan trọng để thực hiện điều này.

Hiến chế Phụng vụ Thánh của Công Đồng Vatican II đã quy định rằng:

“Trong các thánh lễ được cử hành trong các giáo xứ, các bài đọc và bài giảng phải được đọc bằng ngôn ngữ địa phương, ngoại trừ các phần được quy định khác” (Sacrosanctum Concilium, số 36).

Căn cứ vào quy định này, các giáo phận trên toàn thế giới đã dịch các sách phụng vụ sang ngôn ngữ địa phương. Điều này đã giúp cho các tín hữu có thể hiểu được ý nghĩa của các lời cầu nguyện và nghi thức phụng vụ, và tham gia vào phụng vụ một cách trọn vẹn hơn. 

Việc sử dụng ngôn ngữ địa phương trong phụng vụ đã mang lại nhiều lợi ích cho đời sống phụng vụ của Giáo hội Công giáo. Cụ thể, việc sử dụng ngôn ngữ địa phương:

Giúp cho các tín hữu hiểu được ý nghĩa của các lời cầu nguyện và nghi thức phụng vụ, từ đó tham gia vào phụng vụ một cách trọn vẹn và tích cực hơn. Khơi dậy lòng yêu mến và gắn bó của các tín hữu với Giáo hội và cộng đoàn địa phương. Giúp cho phụng vụ trở nên gần gũi và dễ tiếp cận hơn với các tín hữu.

Tuy nhiên, việc sử dụng ngôn ngữ địa phương trong phụng vụ cũng có một số thách thức cần được giải quyết. Cụ thể, việc dịch các sách phụng vụ sang ngôn ngữ địa phương cần phải được thực hiện một cách cẩn thận và chính xác, để đảm bảo giữ được ý nghĩa và vẻ đẹp của các lời cầu nguyện và nghi thức phụng vụ. Bên cạnh đó, cần phải có sự đào tạo về phụng vụ cho các tín hữu, để họ có thể tham gia vào phụng vụ một cách trọn vẹn và tích cực.

Nhìn chung, việc sử dụng ngôn ngữ địa phương trong phụng vụ là một cải cách quan trọng của Công Đồng Vatican II, có tác động tích cực đến đời sống phụng vụ của Giáo hội Công giáo.

2. Ngôn ngữ K’Ho

Ngôn ngữ K’Ho là một ngôn ngữ thuộc ngữ hệ Môn-Khmer, được cộng đồng nói tiếng K’Ho, một nhóm gồm nhiều chi tộc khác nhau có cùng nguồn gốc sử dụng. Cộng đồng này đông nhất tại Lâm Đồng. Trước khi có chữ viết, tiếng K’Ho chỉ được truyền miệng qua các thế hệ. 

Vào những năm 1960 và 1970, các nhà thừa sai Công giáo đã tạo ra chữ viết K’Ho dựa trên hệ thống chữ Latin. Chữ viết này đã giúp cho việc truyền bá văn hóa, tín ngưỡng của người K’Ho trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.

Các giáo sĩ Công giáo đã sử dụng chữ K’Ho để dịch Kinh Thánh, sách giáo lý và các văn bản tôn giáo khác sang tiếng K’Ho. Các ngài cũng sử dụng chữ K’Ho để giảng đạo, dạy học và tổ chức các hoạt động tôn giáo khác.

Chữ K’Ho đã giúp cho việc truyền giáo của Giáo hội Công giáo ở Tây Nguyên đạt được những kết quả đáng kể. Tiếng K’Ho đã trở thành ngôn ngữ chính thức của nhiều giáo xứ Công giáo ở Tây Nguyên.

Sau năm 1975, Nhà nước Việt Nam đã bắt đầu sử dụng chữ K’Ho trong các hoạt động truyền thông. Chữ K’Ho được sử dụng để xuất bản sách báo, tạp chí, tài liệu tuyên truyền của Nhà nước. Nó cũng được sử dụng trong các chương trình phát thanh, truyền hình của tỉnh Lâm Đồng và Đắk Lắk.

Trong những năm gần đây, chữ K’Ho đã được sử dụng ngày càng rộng rãi trong các lĩnh vực khác của đời sống xã hội, như văn học, nghệ thuật, báo chí,… Nó đã góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy ngôn ngữ và văn hóa của cộng đồng nói tiếng K’Ho.

Hiện nay, có ít nhất 12 nhóm phương ngữ tiếng Cơ Ho: Chil (Cil, Til); Kalop (Tulop); Kơyon (Kodu, Co-Don); Làc (Làt, Lach); Mà (Mạ, Maa); Nồp (Nop, Xre Nop, Noup); Pru; Ryông Tô (Riồng, Rion); Sop, Sre (Chau Sơre, Xrê); Talà (To La); Tring (Trinh). Dù tiếng Mạ là một nhóm phương ngữ tiếng Cơ Ho, người Mạ tự coi mình là một dân tộc riêng.

Theo tài liệu của Viện Ngôn ngữ học Việt Nam, có ít nhất 12 phương ngữ K’Ho, được phân bố ở các tỉnh Tây Nguyên và Đông Nam Bộ của Việt Nam. Các phương ngữ này có thể được chia thành 3 nhóm chính:

Nhóm phương ngữ K’Ho phía Bắc, được sử dụng bởi người K’Ho ở các tỉnh Lâm Đồng, Đắk Nông và Đắk Lắk. Các phương ngữ thuộc nhóm này bao gồm:

    * Chil (Cil, Til)

    * Kalop (Tulop)

    * Kơyon (Kodu, Co-Don)

    * Làc (Làt, Lach)

    * Nồp (Nop, Xre Nop, Noup)

    * Pru

Nhóm phương ngữ K’Ho phía Nam, được sử dụng bởi người K’Ho ở các tỉnh Đắk Lắk, Khánh Hòa và Ninh Thuận. Các phương ngữ thuộc nhóm này bao gồm:

    * Mà (Mạ, Maa)

    * Ryông Tô (Riồng, Rion)

    * Sop, Sre (Chau Sơre, Xrê)

Nhóm phương ngữ K’Ho phía Đông, được sử dụng bởi người K’Ho ở các tỉnh Bình Phước và Tây Ninh. Các phương ngữ thuộc nhóm này bao gồm:

    * Talà (To La)

    * Tring (Trinh)

Các phương ngữ K’Ho có thể khác nhau về phát âm, từ vựng và ngữ pháp. Tuy nhiên, chúng đều có chung một hệ thống chữ viết dựa trên ký âm Latin.

3. Việc áp dụng ngôn ngữ K’Ho vào phụng vụ: 

Việc áp dụng ngôn ngữ K’Ho vào phụng vụ của Giáo hội Công giáo Việt Nam đã được thực hiện từ lâu, đặc biệt là ở các giáo phận khu vực Tây Nguyên, nơi có đông tín hữu là người K’Ho.

Tại Kỳ họp lần thứ 14 của Hội đồng Giám mục Việt Nam (2019), các giám mục đã thông qua văn kiện “Hướng dẫn việc tôn kính tổ tiên” và “Phê chuẩn bản dịch tiếng K’Ho trong các bài đọc Thánh lễ Chúa nhật”. Đây là những bước tiến quan trọng trong việc hội nhập văn hóa Công giáo với văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam.

Việc sử dụng ngôn ngữ K’Ho trong phụng vụ của Giáo hội Công giáo có nhiều ý nghĩa quan trọng, như:

* Góp phần bảo tồn và phát huy ngôn ngữ, văn hóa dân tộc K’Ho.

* Giúp cho các tín hữu người K’Ho hiểu được giáo lý Công giáo một cách sâu sắc hơn.

* Tạo nên sự gần gũi, gắn bó giữa các tín hữu người K’Ho với Giáo hội.

Giáo phận Đà Lạt là một trong những giáo phận đi đầu trong việc áp dụng ngôn ngữ K’Ho vào phụng vụ. Từ năm 1966, các giáo xứ ở giáo phận Đà Lạt đã bắt đầu sử dụng tiếng K’Ho trong Thánh lễ.

Năm 2015, Ban Dịch thuật của Giáo phận Đà Lạt đã hoàn thành bản dịch sách lễ Rôma sang tiếng K’Ho. Bản dịch này đã được Tòa Thánh phê chuẩn và đưa vào sử dụng trong các giáo xứ của giáo phận.

Ngoài ra, Giáo phận Đà Lạt cũng đã biên soạn các sách kinh, bài hát, từ điển, ca dao tục ngữ,… bằng tiếng K’Ho để phục vụ cho việc phụng vụ và giáo dục.

Tuy nhiên, việc áp dụng ngôn ngữ K’Ho vào phụng vụ của Giáo hội Công giáo cũng còn gặp một số khó khăn, như:

* Tiếng K’Ho có nhiều phương ngữ khác nhau, nên việc dịch các văn bản phụng vụ sang tiếng K’Ho cần phải được nghiên cứu kỹ lưỡng để đảm bảo tính chính xác và phù hợp.

* Một số tín hữu người K’Ho chưa được học tiếng K’Ho, nên việc sử dụng tiếng K’Ho trong phụng vụ có thể gây khó khăn cho họ.

Để khắc phục những khó khăn này, Giáo phận Đà Lạt đã và đang tiếp tục phối hợp với các nhà ngôn ngữ học, các giáo sư, linh mục,… để nghiên cứu, biên soạn các văn bản phụng vụ bằng tiếng K’Ho một cách chính xác và phù hợp. Đồng thời, giáo phận cũng đang tích cực tổ chức các lớp học dạy tiếng K’Ho cho các tín hữu.

Việc áp dụng ngôn ngữ K’Ho vào phụng vụ của Giáo hội Công giáo là một quá trình lâu dài và cần có sự nỗ lực của nhiều phía. Tuy nhiên, đây là một hướng đi đúng đắn, góp phần hội nhập văn hóa Công giáo với văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam.

4. Bộ lễ tiếng K’Ho

Bộ lễ tiếng K’Ho được áp dụng tại Đà Lạt theo quy định của Giáo phận Đà Lạt và Hội đồng Giám mục Việt Nam. Theo đó, các Thánh lễ tại các giáo xứ, nhà thờ ở Đà Lạt có đông tín hữu là người K’Ho đều được cử hành bằng tiếng K’Ho.

Cụ thể, bộ lễ tiếng K’Ho được áp dụng như sau:

Từ năm 2019, các bài đọc Thánh lễ Chúa nhật được đọc bằng tiếng K’Ho tại tất cả các giáo xứ ở Đà Lạt. Việc đọc các bài đọc bằng tiếng K’Ho giúp cho các tín hữu người K’Ho hiểu rõ hơn giáo lý Công giáo và tham gia Thánh lễ một cách sốt sắng hơn.

Ngoài các bài đọc Thánh lễ Chúa nhật, các nghi thức khác trong Thánh lễ như lời nguyện nhập lễ, lời nguyện tín hữu, lời nguyện hiệp lễ,… cũng có thể được đọc bằng tiếng K’Ho. Việc đọc các nghi thức này bằng tiếng K’Ho cũng giúp cho các tín hữu người K’Ho cảm thấy gần gũi hơn với Giáo hội.

Để việc áp dụng bộ lễ tiếng K’Ho được hiệu quả, Giáo phận Đà Lạt đã tổ chức các lớp học dạy tiếng K’Ho cho các linh mục, tu sĩ và giáo lý viên. Đồng thời, giáo phận cũng đã biên soạn các sách kinh, bài hát, từ điển, ca dao tục ngữ,… bằng tiếng K’Ho để phục vụ cho việc phụng vụ và giáo dục.

Việc áp dụng bộ lễ tiếng K’Ho tại Đà Lạt là một bước tiến quan trọng trong việc hội nhập văn hóa Công giáo với văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam. Bộ lễ tiếng K’Ho đã góp phần giúp cho các tín hữu người K’Ho hiểu rõ hơn giáo lý Công giáo và tham gia Thánh lễ một cách sốt sắng hơn.

Tải về tại: PDF

---

Nguồn tham khảo:

•Công đồng Vatican II. Sắc lệnh về Phụng vụ (Sacrosanctum Concilium). Roma: Libreria Editrice Vaticana, 1963.

•Hội đồng Giám mục Việt Nam. Hướng dẫn việc tôn kính tổ tiên. Hà Nội: Hội đồng Giám mục Việt Nam, 2019.

•Hội đồng Giám mục Việt Nam. Phê chuẩn bản dịch tiếng K’Ho trong các bài đọc Thánh lễ Chúa nhật. Hà Nội: Hội đồng Giám mục Việt Nam, 2019.

•Linh mục Đaminh Trần Thả. Tinh thần truyền giáo tại giáo phận Đà Lạt. Đà Lạt: Giáo phận Đà Lạt, 2022.

•Ban Biên dịch Giáo phận Đà Lạt. Sách lễ Rôma (bản dịch tiếng K’Ho). Đà Lạt: Giáo phận Đà Lạt, 2015.

• https://vi.wikipedia.org/wiki/Ti%E1%BA%BFng_C%C6%A1_Ho