Phong tục cưới hỏi của người K’Ho

Têrêsa K’ Hảo

Mọi tộc người trên thế giới này nói chung và người K’Ho nói riêng, cưới hỏi là một sự kiện trọng đại của đời người, do đó việc tìm hiểu, lựa chọn ý trung nhân cần được quan tâm đặc biệt. Theo tập quán của người K’Ho trước đây, khi một cô gái phải lòng một chàng trai, cô gái ấy chủ động ngỏ lời với cha mẹ, và cha mẹ của cô gái sẽ chủ động đến bên gia đình đàng trai để dạm hỏi và ngỏ lời cưới xin. Hiện nay, các chàng trai cô gái của người K’Ho khá cởi mở trong việc tìm hiểu đôi lứa, khi hai người ưng thuận tiến đến hôn nhân, cô gái sẽ báo tin cho cha mẹ. Cha mẹ của cô gái sẽ đến gặp gỡ và ngỏ lời cưới xin với nhà đàng trai.

Theo truyền thống người K’Ho xưa, bên họ đàng gái sẽ đem sính lễ theo yêu cầu của bên đàng trai. Sính lễ có thể đã được thỏa thuận trước giữa hai họ hoặc cũng có thể nhà đàng trai sẽ nói thách – trường hợp người con trai có thế giá thì sính lễ càng cao – để xem bên đàng gái có đủ khả năng ứng đáp hay không, vì quan niệm cổ của người K’Ho rằng một chàng trai bước ra khỏi nhà cha mẹ để về bên nhà vợ đồng nghĩa với việc anh ta sẽ không còn đóng góp công sức lao động cho gia đình cha mẹ nữa. Từ quan niệm này đã có biết bao đôi lứa không nên duyên vì “không môn đăng hộ đối”, hay nhà đàng gái không đủ khả năng để đáp ứng sính lễ nhà trai. Nhưng nếu mọi sính lễ theo yêu cầu bên nhà đàng trai đã được đáp ứng đầy đủ thì chàng trai ấy được xem như là đã thuộc về nhà cô gái. Từ đó, đôi bạn trẻ cũng có thể được xem là hai vợ chồng hợp pháp.

Trước khi đến nhà đàng trai đưa sính lễ, bên nhà đàng gái sẽ tiên liệu những lễ phẩm có thể đủ cho các thành viên trong họ tộc gần nhất của đàng trai: cô cậu, bác, chú, ông bà, cha mẹ… Ông cậu của cô gái sẽ thay mặt toàn thể họ tộc nhà đàng gái để trao cồng hoặc nhẫn – để ngỏ ý xem chàng trai có ưng thuận nhận cháu gái mình làm vợ không. Nếu chàng trai không muốn, chàng trai sẽ trả lại nhẫn hay cồng ấy, đồng nghĩa với việc chàng trai chối từ. Nhưng cô gái còn có thể đi dạm hỏi thêm một hai hay ba lần nữa. Trong thời gian, bên nhà đàng gái chưa tỏ ý định bỏ cuộc thì các nhà khác không được đến hỏi chàng trai ấy. Khi không còn thấy hy vọng chàng trai ưng thuận, thì bên đàng trai sẽ đãi rượu cần và giết gà để mời và tiễn chân nhà đàng gái.

Khi chàng trai đồng ý với lời dạm hỏi của nhà đàng gái, người ta sẽ đón cô gái vào nhà chàng trai, hai bên sẽ trao cho nhau nhẫn và vòng cườm. Cùng với việc trao nhau những tín vật – nhẫn, cườm – cô gái và chàng trai sẽ uống với nhau một tuần rượu cần, hai người đồng thời cầm một chiếc cần cắm vào chóe, sau đó, cặp đôi trẻ sẽ rót rượu mời họ hàng. Trong tiệc rượu, hai bên gia đình sẽ thỏa thuận việc cưới hỏi và những sính lễ cần thiết để tiến hành đám cưới của đôi bạn trẻ. Sau đó, mọi người cùng dự tiệc với nhau để vừa chúc mừng cho đôi bạn trẻ và vừa bàn chuẩn bị cho ngày cưới.

Lễ cưới có thể diễn ra sớm nếu bên đàng gái đã có chuẩn bị từ trước. Ngay ngày hôm sau của lễ dạm hỏi, họ hàng nhà đàng trai – có cậu làm đại diện – sẽ dẫn chàng trai về nhà cô gái, còn cha mẹ thì ở tại nhà. Vì, nếu họ đi cùng đoàn sẽ bị mang tiếng là bán con. Tại nhà gái, mọi người cũng sẽ nhập tiệc rượu cần. Cậu nhà cô gái sẽ chủ động tiến tới mời cậu nhà đàng trai. Và như thế, chàng trai cũng đã chính thức về nhà vợ.

Từ việc sính lễ quá cao của nhà trai, và cha mẹ nhà đàng gái mong đứa con mình lấy được người mình yêu, đôi khi họ cũng phải chịu nhiều vất vả để có thể tìm đủ các sính lễ giá trị cao như: trâu bò, chum chóe, vài thổ cẩm, các vòng cườm đắt giá… Đôi khi, để đáp ứng được sính lễ cưới, nhà gái có khi phải chạy vạy khắp nơi để có thể cưới được chồng cho con gái mình.

Người K’Ho cho rằng, những chàng trai sẽ sống bên nhà vợ, nếu không đưa ra những sính lễ cao, người ta sẽ nghi ngờ rằng đứa con trai mình không có tiếng nói trong xã hội và họ hàng… Ngày nay, việc thách cưới không còn quá nặng nề. Một phần vì việc tiến tới hôn nhân của các bạn trẻ ngày nay thường do họ tự quyết định, chọn đối tượng yêu thương và muốn gắn bó suốt đời trong tương quan vợ chồng; hai là ngày nay, đôi bạn trẻ cần có một số vốn để xây dựng đời sống gia đình riêng. Vì vậy, ngày nay việc cưới hỏi bên K’Ho thường được cả hai bên gia đình đàng gái và đàng trai cùng lo liệu để những đứa con của mình có một cuộc sống ổn định ngay sau khi cưới.