Nhận định chủ quan hay khách quan?

Câu chuyện về cha Jacques Dournes và những nghiên cứu của ngài trong cuốn Miền Đất Huyền Ảo đặt ra một câu hỏi quan trọng: liệu ngài có đưa ra nhận định chủ quan hay khách quan khi khẳng định rằng Ndu là thần tối cao – Đấng sáng tạo và Chủ tể của vũ trụ trong văn hóa Kòn Cau?

Để trả lời câu hỏi này, cần đặt nhận định của cha Dournes trong bối cảnh văn hóa và xã hội phức tạp của Kòn Cau, đồng thời xem xét các tài liệu liên quan.

Tính đa dạng của cộng đồng Kòn Cau

Kòn Cau không phải là một cộng đồng đồng nhất về nguồn gốc hay tín ngưỡng. Như Henri Maitre đã phân tích trong cuốn Rừng Người Thượng, Kòn Cau bao gồm các chi tộc có sự hòa huyết và giao thoa văn hóa giữa các nhóm người khác nhau.

Vùng đất cao nguyên Lâm Viên được phân thành ba khu vực: thượng nguồn, trung nguồn và hạ nguồn sông Đạ Đờn, mỗi nơi mang theo những niềm tin và tín ngưỡng riêng biệt.

Thượng nguồn: Là nơi cư dân hòa huyết giữa người Mạ và M’Nông, hoặc M’Nông và Sre. Nhóm này có niềm tin Ndu là thần sáng tạo – vị thần tối cao.

Trung nguồn: Chủ yếu là người Mạ và Sre. Ở đây, Ndu được xem là Thần Nông (Yàng Kòi), tức vị thần bảo trợ nông nghiệp, chứ không phải Đấng sáng tạo.

Hạ nguồn: Ndu chỉ là một trong các vị thần, không giữ vị trí tối cao trong tín ngưỡng của cộng đồng.

Rõ ràng, mỗi nhóm có cách nhìn nhận và tôn thờ Ndu khác nhau, tùy thuộc vào đặc điểm văn hóa, lịch sử, và mối quan hệ với các nhóm lân cận.

Nhận định của cha Jacques Dournes: chủ quan hay khách quan?

Những ý kiến cho rằng cha Jacques Dournes, với tư cách là một linh mục Công giáo, đã áp đặt quan niệm thần sáng tạo lên một nền tín ngưỡng đa thần giáo, có thể xuất phát từ sự nghi ngờ về động cơ truyền giáo. Tuy nhiên, nếu nhìn vào bối cảnh nghiên cứu và tài liệu của ngài, chúng ta có thể thấy sự cẩn trọng trong cách tiếp cận.

Cha Dournes không chỉ miêu tả tín ngưỡng của một nhóm người cụ thể mà còn dựa trên những khảo sát thực địa, tiếp xúc trực tiếp với người dân bản địa và sự quan sát sâu sắc về đời sống văn hóa. Nếu ngài khẳng định rằng Ndu là thần tối cao, có khả năng ngài đang phản ánh quan niệm của nhóm thượng nguồn, nơi niềm tin vào Ndu với tư cách là Đấng sáng tạo rõ nét nhất.

Ngoài ra, việc ngài dành sự quan tâm đặc biệt đến khía cạnh này cũng có thể do tầm quan trọng của Ndu trong một bộ phận văn hóa Kòn Cau, chứ không hẳn là sự áp đặt mang tính ý thức hệ.

Đánh giá tính khách quan

Nhận định của cha Dournes có thể xem là khách quan nếu xét trong phạm vi nhóm người mà ngài nghiên cứu, cụ thể là những cộng đồng thượng nguồn sông Đạ Đờn. Tuy nhiên, nếu mở rộng ra toàn bộ vùng Kòn Cau, nhận định này có thể bị coi là thiếu toàn diện. Việc lựa chọn khía cạnh nào để tập trung nghiên cứu không phải là hành vi áp đặt, mà phản ánh cách ngài tiếp cận vấn đề qua lăng kính của một nhà dân tộc học.

Như vậy, nhận định của cha Jacques Dournes không hẳn là chủ quan hay áp đặt, mà phụ thuộc vào nhóm người và khu vực cụ thể mà ngài nghiên cứu. Trong cuốn Miền Đất Huyền Ảo, nếu ngài tập trung vào niềm tin của nhóm thượng nguồn, thì kết luận về Ndu là thần sáng tạo hoàn toàn có cơ sở. Để đánh giá toàn diện, chúng ta cần đặt nhận định đó vào bối cảnh của mỗi nhóm cộng đồng Kòn Cau và không nên gắn nhãn chủ quan hay khách quan một cách phiến diện.

Người con Fyan