Người Chrau hay Jro và Churu có phải là một ?

i Thanh điệu lexical (lexical tone) là đặc điểm ngữ âm của một số ngôn ngữ, trong đó độ cao của giọng nói hoặc sự biến đổi cao độ có thể thay đổi ý nghĩa của từ. Điều này có nghĩa là cùng một chuỗi âm tiết nhưng có thanh điệu khác nhau có thể mang ý nghĩa khác nhau.

Ví dụ về các ngôn ngữ có thanh điệu lexical:

• Tiếng Việt: có sáu thanh điệu (ngang, huyền, hỏi, ngã, sắc, nặng), ví dụ:

  • ma (ma quỷ, thanh ngang)

  • mà (nhưng mà, thanh huyền)

  • má (mẹ, thanh sắc)

  • mả (mồ mả, thanh hỏi)

  • mã (ngựa, thanh ngã)

  • mạ (cây lúa non, thanh nặng)

• Tiếng Quan Thoại (tiếng Trung phổ thông): có bốn thanh điệu (cao, đi lên, xuống rồi lên, đi xuống).

• Tiếng Thái: có năm thanh điệu.

Các ngôn ngữ không có thanh điệu lexical thì nghĩa của từ không thay đổi dựa trên thanh điệu mà chỉ phụ thuộc vào cách phát âm của phụ âm và nguyên âm. Ví dụ, tiếng Anh hay tiếng Pháp không có thanh điệu lexical—người nói có thể lên giọng hoặc xuống giọng nhưng điều đó không thay đổi ý nghĩa từ.

Trong bài phân tích trước, người Chrau được mô tả là không có thanh điệu lexical, tức là tiếng Chrau không sử dụng thanh điệu để phân biệt từ như tiếng Việt, nhưng có thể có sự biến đổi cao độ trong câu (intonation) để thể hiện sắc thái hoặc ngữ pháp.

ii Phụ âm post-aspirated là loại phụ âm bật hơi muộn, nghĩa là sau khi phát âm phụ âm, luồng hơi từ phổi tiếp tục thoát ra một cách rõ ràng và có thể cảm nhận được. Đây là một đặc điểm ngữ âm khá hiếm, khác với các phụ âm bật hơi (aspirated) thông thường.

So sánh giữa aspirated và post-aspirated

• Phụ âm bật hơi (aspirated): Luồng hơi mạnh đi ra ngay khi phát âm phụ âm. Ví dụ, trong tiếng Anh:

  • “pin” /pʰɪn/ (âm /p/ có bật hơi)

  • “tin” /tʰɪn/ (âm /t/ có bật hơi)

• Phụ âm bật hơi muộn (post-aspirated): Hơi không thoát ra ngay mà bị trì hoãn một chút sau khi phát âm phụ âm. Điều này tạo ra cảm giác như có một khoảng nghỉ ngắn trước khi hơi được đẩy ra.

Ví dụ về ngôn ngữ có post-aspirated consonants

Một số ngôn ngữ có hiện tượng này, chẳng hạn:

• Ngữ hệ Nam Đảo (Austronesian): Một số phương ngữ của tiếng Chamic (trong đó có tiếng Churu) có phụ âm post-aspirated.

• Ngữ hệ Ấn-Iran: Một số ngôn ngữ thuộc nhóm này cũng có âm bật hơi muộn.

Khác biệt quan trọng

• Phụ âm bật hơi (aspirated) phổ biến trong nhiều ngôn ngữ, nhưng phụ âm bật hơi muộn (post-aspirated) là một hiện tượng tương đối hiếm và mang đặc điểm riêng biệt của một số nhóm ngôn ngữ.

Nếu bạn muốn hiểu rõ hơn về cách phát âm của âm này trong thực tế, có thể so sánh với âm bật hơi thông thường bằng cách sử dụng máy ghi âm và nghe kỹ sự khác biệt về luồng hơi phát ra.

iii Nguyên âm nasalized (nguyên âm mũi hóa) là nguyên âm được phát âm khi luồng hơi đi qua cả miệng và mũi cùng lúc, tạo ra âm thanh có độ vang đặc trưng.

Cách phát âm nguyên âm nasalized

Khi phát âm một nguyên âm thông thường, luồng hơi chủ yếu đi qua khoang miệng. Nhưng với nguyên âm nasalized, màn hầu (phần mềm phía sau vòm miệng) hạ xuống, cho phép luồng hơi đi qua cả khoang mũi, tạo ra âm thanh có tính “mũi” rõ rệt.

Ví dụ về nguyên âm nasalized trong các ngôn ngữ

• Tiếng Pháp: Có bốn nguyên âm mũi hóa:

  • vin /vɛ̃/ (“rượu vang”)

  • blanc /blɑ̃/ (“màu trắng”)

  • un /œ̃/ (“một”)

  • on /ɔ̃/ (“trên”)
    => Khi phát âm các từ này, luồng hơi thoát ra cả qua mũi, tạo nên âm mũi đặc trưng.

• Tiếng Bồ Đào Nha: Có nhiều nguyên âm mũi hóa, ví dụ: mão /mɐ̃w̃/ (“tay”).

• Một số ngôn ngữ Chamic (thuộc hệ Nam Đảo) như tiếng Churu, tiếng Chăm cũng có hiện tượng nguyên âm mũi hóa, khiến chúng có âm sắc khác biệt so với các ngôn ngữ không có đặc điểm này.

So sánh với nguyên âm thường

• Nguyên âm thường (oral vowels): Không có sự tham gia của luồng hơi mũi.

  • Ví dụ: /a/ trong tiếng Việt (ba).

• Nguyên âm mũi hóa (nasalized vowels): Luồng hơi đi qua cả mũi.

  • Ví dụ: /ã/ nếu có trong tiếng Việt (tương tự cách phát âm trong tiếng Pháp).

Lưu ý

Trong tiếng Việt hiện đại, nguyên âm không có sự mũi hóa rõ ràng như trong tiếng Pháp hay tiếng Chăm, nhưng một số phương ngữ có xu hướng tạo ra âm mũi hóa nhẹ trong một số trường hợp (ví dụ: khi đi kèm với phụ âm mũi như “nh”, “ng”).

Người con Fyan