Kỹ thuật canh tác của một số tộc người ngữ hệ Môn-Khmer trên cao nguyên Việt Nam

Kỹ thuật canh tác của một số tộc người ngữ hệ Môn-Khmer trên cao nguyên Việt Nam phản ánh sự phụ thuộc chặt chẽ vào môi trường tự nhiên cũng như các phương pháp canh tác truyền thống đơn giản nhưng phù hợp với điều kiện địa phương. Các tộc người này, bao gồm các tộc người như Bahnar, Sedang, Stieng, và nhiều tộc người khác, chủ yếu dựa vào nông nghiệp để duy trì cuộc sống, với cây lúa là trung tâm của hệ thống canh tác. Các kỹ thuật của họ tập trung vào phương pháp “slash-and-burn” (đốt nương làm rẫy), một thực hành phổ biến được gọi một cách sinh động bởi người Mnong Gar là “ăn rừng.” Phương pháp này bao gồm việc phát quang rừng, đốt cây cối để lấy tro làm phân bón tự nhiên, và sau đó trồng trọt trên các khu đất được gọi là “swiddens.” Những khu đất này thường được chọn thông qua bói toán và được đặt những cái tên độc đáo, chẳng hạn như “Rừng của Thần Đá Goo.” Do đất đai nhanh chóng cạn kiệt chất dinh dưỡng sau vài vụ mùa, người dân phải thường xuyên di chuyển đến những khu vực mới để tiếp tục canh tác, dẫn đến việc thay đổi vị trí định kỳ của các khu đất nông nghiệp.

Cây lúa, đặc biệt là lúa rẫy (lúa khô hoặc lúa núi), là cây trồng chủ đạo, đóng vai trò như nguồn thực phẩm chính trong chế độ ăn uống của các tộc người. Ngoài lúa, các cây trồng phụ như sắn (manioc), ngô (maize), và kê (millet) cũng được trồng để bổ sung nguồn lương thực. Đường mía được coi là một món ngon quý giá, nhưng không phải là cây trồng chính. Các khu vườn nhỏ gần nhà, được gọi là “vườn bếp”, được sử dụng để trồng các loại rau củ như hành, khoai, và rau xanh, cung cấp thêm nguồn thực phẩm cho gia đình.

Các công cụ nông nghiệp được sử dụng rất đơn giản và dễ chế tạo, phù hợp với lối sống và nguồn lực sẵn có. Người dân sử dụng gậy gỗ để đào đất, cuốc sắt, rìu, rựa, dao chặt (bao gồm một loại dao đặc biệt dành cho phụ nữ), và dao rựa (machete). Một số nhóm tộc người phát triển hơn, như người Mnong Rolom và Muong, đã phát triển loại cày gỗ với lưỡi sắt, thể hiện sự tiến bộ trong kỹ thuật canh tác. Phân bón được sử dụng chủ yếu là phân tự nhiên, bao gồm tro từ các khu đất rẫy bị đốt và phân trâu. Không có kỹ thuật canh tác phức tạp hay công nghệ hiện đại nào được áp dụng; thay vào đó, người dân tận dụng những gì môi trường cung cấp để duy trì sản xuất nông nghiệp.

Ngoài nông nghiệp, săn bắn và hái lượm là những hoạt động quan trọng bổ sung cho nguồn thực phẩm. Các tộc người như Katu và Mnong nổi bật với kỹ năng săn bắn và câu cá, sử dụng các bẫy làm từ tre, nứa hoặc gỗ dẻo, cùng với cung tên tẩm độc. Người Muong thậm chí còn sử dụng chó để hỗ trợ săn bắn, mặc dù hoạt động này đôi khi được xem như một hình thức giải trí hơn là nguồn thực phẩm chính. Hái lượm, chủ yếu do phụ nữ thực hiện, bao gồm việc thu thập măng tre, trái cây rừng, rễ cây, lá ăn được, bạc hà, và nghệ tây, giúp đa dạng hóa chế độ ăn uống và đáp ứng các nhu cầu thiết yếu.

Các tộc người thiểu số vùng cao nguyên không chỉ phụ thuộc vào nông nghiệp mà còn tận dụng tối đa môi trường xung quanh để duy trì cuộc sống. Sự đơn giản trong kỹ thuật canh tác và sự hòa hợp với thiên nhiên phản ánh một lối sống tự cung tự cấp, trong đó mỗi cộng đồng thích nghi với điều kiện địa phương để đảm bảo sự sống còn. Mặc dù các phương pháp này có thể được coi là thô sơ theo tiêu chuẩn hiện đại, chúng thể hiện sự khéo léo và hiểu biết sâu sắc về môi trường của các tộc người này.

—

Tài liệu tham khảo :

United States Army Special Warfare School, Montagnard Tribal Groups of the Republic of Viet-Nam, 2nd ed. (Fort Bragg, NC: United States Army Special Warfare School, 1965).