KHÁM PHÁ MỘT ĐÀN ĐÁ TIỀN SỬ THỨ BA TẠI VÙNG M’NONG-MÀ

Đàn đá thứ nhất: Được phát hiện vào tháng 2 năm 1949 tại Ndut Lieng Krak, một làng Mnong Gar ở tỉnh Darlac (nay thuộc Đắk Lắk, Việt Nam). Nhạc cụ này đã được G. Condominas và A. Schaeffner nghiên cứu và công bố chi tiết (1).

Đàn đá thứ hai: Nhỏ hơn, hiện thuộc sở hữu của ông Claire Omar Musser ở Los Angeles, được mua từ một đại úy quân đội Mỹ. Nó có thể xuất xứ từ “An Nam” (miền Trung Việt Nam hoặc Việt Nam nói chung) trong quá trình đào đường ray, gồm bảy thanh đá, một thanh bị gãy. Giáo sư Jaap Kunst đã nghiên cứu nhạc cụ này tại Los Angeles (2).

Đàn đá thứ ba: Được ông Jean Boulbet, chủ đồn điền ở Blao, phát hiện tại làng Bboon Bôrdee, thuộc tiểu bộ tộc Maa’ Coop (vùng Daa’ Dôong, tỉnh Djiring, nay là Lâm Đồng). Nhạc cụ này, tương tự đàn đá Ndut Lieng Krak, được tìm thấy tại Ddang Kroec, một sườn đất đỏ bazan ở độ cao 500-600 m, thuộc khối núi Ddang Dôr Muu.

Hoàn cảnh khám phá: K’Siông, một người dân Maa’, phát hiện đàn đá khi đang làm rẫy vào năm 1958. Ông nghe thấy âm thanh du dương từ một tảng đá, sau đó tìm thấy thêm năm thanh đá cộng hưởng khác. Sau giấc mơ liên quan đến sáu người đàn ông hóa đá thời cổ đại, K’Siông đưa đàn đá về nhà và thực hiện lễ phong thánh.

Lịch sử và sử dụng: Đàn đá (goong lu’) hiện thuộc về K’Broih, hậu duệ của K’Siông. Ba thanh đá (Mai, Rdoom, Rdôôn) được lưu giữ tại nhà K’Broih, trong khi ba thanh khác (Thong, Trôô, Koon) bị mất trong một vụ cháy tại làng Bboon Ding Saac. Đàn đá chỉ được sử dụng trong các lễ hiến tế lớn, nơi các thanh đá được đánh bằng gậy, tạo âm thanh mạnh mẽ, sau đó xức máu trâu và cất giữ.

Mô tả: Các thanh đá dài khoảng 60-65 cm, rộng 15 cm, dày 3-4 cm, nặng 7-8 kg, làm từ đá phiến biến chất, bề mặt mượt và được đánh bóng.

Ý nghĩa văn hóa: Người Maa’, thuộc nhóm Môn-Khmer, không phải là hậu duệ trực tiếp của những người tạo ra đàn đá, nhưng họ đã tái sử dụng nhạc cụ này. Phát hiện này cho thấy sự tồn tại của một nền văn hóa tiền sử với kỹ thuật chế tác đá kiểu Bacsonian, phân bố ở vùng núi miền Trung Nam Việt Nam và Đông Campuchia.

Tài liệu tham khảo:
(1) Condominas, G. “Đàn đá thời tiền sử của Ndut Lieng Krak.” Bull. EFEO, t. 45, 1951, pp. 359-392; Schaeffner, A. “Một phát hiện khảo cổ học quan trọng.” Revue de Musicologie, t. 33, 1951, pp. 1-19.
(2) Thông tin từ H. Kirby và A. Schaeffner, Anthropologie, t. 62, 1958.

Tác giả: G. Condominas (Thạc sĩ nghiên cứu ORSTOM), Jean Boulbet.

Nguồn: Anthropologie, t. 62, số 5-6, 1958, Masson et Cie, Paris.