Jơtài Pàng Yau

Ban biên tập 12/04/2024 Học tập, Ngôn ngữ 94 Lượt xem

JƠ TÀI PÀNG YĂU

DÀ ĐƠS KÒN CĂU K’HOR

CǏH JǍT DÀ LATIN ĐƠS BỀ YOǍN MÀ TƠI

Pugru K’ Uyên Cau Ryông Tô

Ală phăn tăm do trơgùm gùng bơto bol Bàp yăl lơh Yàng dê lài òr tăm ƀòn Fyan

DÀ KÒN CĂU KƠ N’HOAL LÂM ĐỒNG GĚH RƠMƠ TA KỠN TĂM BƠH BRÊ

CĂU SRE : ĐƠS

CĂU LẠC : ĐÊH

CĂU CIL : ĐIH

CĂU MẠ : ĐƠH

CĂU MẠ (FYAN): (NGƠI)

CRU : ĐỚM

Tăm tǔ sền tơ đăng do he wă jơ nău ờ blŏh lâm piát (lỗi phát lâm )

Tăm tǔ đơs , cău sre đơs ai

Cău lạc đêh ê

Cău cil đih e

Xét về văn phạm và ngôn ngữ thì cả bốn giọng , của bốn tộc người đều nói như nhau , nhưng chỉ khác từ địa phương (thói quên riêng biệt ) của từng vùng miền .Vì vậy tiếng k’ho chỉ là một mà thôi . Trong đó văn nói và văn viết đôi khi khác nhau hoàn toàn đối với văn phạm việt ngữ cho nên nếu phiên dịch tiếng k’ho theo văn phạm việt ngữ thì có thể thất bại vì nó sẽ ngược lại hoàn toàn .

Trong bộ ngữ âm K’ho ngoài 29 chữ cái theo tiếng việt còn có ngữ âm đôi , âm ba , âm bốn âm nguyên và âm phụ ví dụ : mbrớ (chút nữa )nhă ( chiều ) nhă nhìng (nay mai) và còn nhiều phụ âm khác nữa . sau đây là phần phát âm theo ngữ điệu k’ho :

* Chú ý : trong tiếng k’ho có dấu ngắt : ŏh ǔh ;ah , ăh ơh, ǐh thay thế cho dấu săc(/) còn dấu huyền thay thế cho đấu nặng (.)

Mẫu tự (cǐh )	Phiên âm (đơs)
A	(a )
_	, (be)
C	( ch )
Đ	(đê)
D	, ( D , θ giống tiếng anh )
G	( jê)
J	(gi)
H	(has)
I	(i)
K	(c)
L	(el)
M	(em )
N	(En)
O	(o)
P	(pe)
Q	(kui)
R	(er)
S	(es)
T	(te)
U	(u)
Y	( I, ơ –yơ)
W	(uờ)
E	(e )
X	(is)
Z	(d)
B	(vờ)
Ơ	(ơ)
Â	(ơ)
Ô	(ô)
Ê	(ê)

Chữ E bình thường đọc là (e ) nhưng khi đứng sau nguyên âm trong các từ thì lại được phát âm thành chữ (i) vi dụ : koè , (lúa ) hòe (gọi ) khuăe ( thờ lạy )

Các phụ âm đôi :

Mẫu tự (cih )	Phiên âm (đơs)
Br	(vr )
Bl	, (vl)
Nd	( ân dờ )
Md	(âm dờ )
Sr	, ( srờ )
jr	( jrờ)
dr	(drờ )
Mh	(âm’h )
Nh	(ân’h )
Ñ	(nh )
Ch	( chh )
chr	(chhr )
Kl	(cl )
Kr	(cr )
Cr	(chr )
Nr	(nr)
gl	(gl)
Tr	(t-r)
Th	(th )
Tl	( tl )
Tn	(tn )
Bn	(vn )
Dn	(dn )
Pl	(pl)
pr	(pr)
Mr	(mr )
Ngk	(ângk )
Ñchi	(nhchhi ) câu hỏi (cái gì )
Tw	(twơ )
Gr	Grơ

Các phụ âm ba :

Mẫu tự (cih )	Phiên âm (đơs)
Mbr	âmbr
Mbl	âmvl
Mpl	âmpl
Mpr	âmpr
Ngkr	Âng kr

a, ă, à

ơ ớ , ờ

e, ĕ , è

ê ĕ ề

u , ǔ , ù

ư , ứ , ừ

i, ǐ, ì

Tập đặt câu với các từ tôi

Añ :Tôi

Ăn , ăn ngko ;khàn tiếng

Ăh : gì thế ?

Añ sa , sào ; Tôi ăn cơm , ăn …

Añ bic : Tôi ngủ

Añ bài : Tôi chịu, đồng ý

Añ bò ; Tôi trắng

Añ bơ ; Tôi múc

Añ bàn : Tôi băt kịp (theo kịp )

Añ bau : Tôi lấy vợ hoặc chồng

Añ lòt: Tôi đi

Añ rê: Tôi về

Añ ñă, ntào : tôi đứng

Añ tề :Tôi dắt

Añ lăm ;Tôi dẫn đầu

Añ lơh :Tôi làm

Añ lik :Tôi ra

Añ tǔh ; Tôi đổ

Añ tǔh bơh hìu : Tôi ra khỏi nhà

Añ tồn ; Tôi tưởng

Añ tinh :Tôi chạy theo

Añ tǒ : Tôi tưới

Añ tǒh: Tôi gỡ ra , tôi chuộc lại

Añ tǒh lòng :Tôi bổ củi

Añ tǒh glài : Tôi chuộc tội , lỗi

CÁC NGÔI TRONG TIẾNG K’HO

I II III IV

Ăñ mê (ăi) khăi bol khăi

Tính từ sở hữu

Phăn ăñ Phăn mê (ăi) Phăn Đăh khăi

(Số nhiều )

Bol hi bol ăi bol khăi

Hi Đăh ăi Đăh khăi

Các từ theo chữ A :

A :

Añ :Tôi

Ăn , ăn ngko ;khàn tiếng

Ăh : gì thế ?

Añ sa , sào ; Tôi ăn cơm , ăn …

Añ bic : Tôi ngủ

Añ bài : Tôi chịu, đồng ý

Añ bò ; Tôi trắng

Añ bơ ; Tôi múc

Añ bàn : Tôi băt kịp (theo kịp )

Añ bau : Tôi lấy vợ hoặc chồng

Añ lòt: Tôi đi

Añ rê: Tôi về

Añ ñă, ntào : tôi đứng

Añ tề :Tôi dắt

Añ lăm ;Tôi dẫn đầu

Añ lơh :Tôi làm

Añ lik :Tôi ra

Añ tǔh ; Tôi đổ

Añ tǔh bơh hìu : Tôi ra khỏi nhà

Añ tồn ; Tôi tưởng

Añ tinh :Tôi chạy theo

Añ tǒ : Tôi tưới

Añ tǒh: Tôi gỡ ra , tôi chuộc lại

Añ tǒh lòng :Tôi bổ củi

Añ tǒh glại : Tôi chuộc tội , lỗi

Añ tàng :Tôi can thiệp

Añ tò : Tôi bênh vực

Añ těh : Tôi gõ

Añ tě : Tôi vứt , bỏ

Añ tìm ; Tôi che lại

Añ từp: Tôi tin

Añ tàp :Tôi vỗ

Añ tắp : Tôi đập

Añ til ; Tôi đóng

Añ tồ : Tôi bỏ nồi xuống

Añ tăm : Tôi trồng

Añ tồt: Tôi cắm

Añ tờ : Tôi đào

Añ Tùng : tôi khiêng

Añ Tèng ; Tôi gõ kẻng

Añ tol :Tôi đụng

Añ tèl krơh: Tôi đeo kiếng

Añ tàl : Tôi làm dấu trên cây (xí )

Añ tơr: Tôi nóc ly rượu

Añ tul : Tôi không khéo

Añ Tà : Tôi kéo tay

Añ tẻ , jla : Tôi bị trễ

Añ tus ;Tôi tới

Añ tơl rau : Tôi đủ

Añ Tis:Tôi sai

Đặt câu với từ chỉ nơi chốn :

Tăng tiăh ai lòt? Ăñ lòt bơh hìu .

Tăng tău mê lòt ?

Ăñ lòt tăm sre

Tăng Tiăh ăi ơn ?

Ăñ ơm tăm bòn ryông tô

Tăng cỗ ăi ơm ?

Ăñ ơm tăm thôn 5

Tăng bơh ăi lòt?

Ăñ lòt bơh wàng

Tăng bơh ăi rê?

Ăñ rê bơh mir

Tăng bơh bòn ăi?

Bòn r’lơm

Tăng bơh bòn mê ?

Bòn phi liêng .

Sđăn bòn ăi ơm ?

Ăñ ơm tăm dinh văn

Câu hỏi hay chưa ?

Đăh ai sa ờ hềt?

Ờ hềt

Đăh mê sa ờ hềt ?

Nĕh lộc rău .

Câu hỏi bao nhiêu?

Nđơ :

Nđơ nă ai lòt ?

Nđơ nơm(năi) plăi ai gĕh ?

Yal nĭ nĭ yơ .

Từ chỉ bảo :

Sồr, rô, bơ to, bơ tê, ràc lăh , răk sa ,

Từ đi đứng :

Lòt , rê , nggǔi , ñă, ntào , dô mne , dô mhớ, dô ngài, dô lǔi,

Từ chỉ người trong gia đình :

Me , bàp văn viết :

Nói mè , bà , mè , bèp

Mò , ồng , wa , kỗñ, mơe, mơelŏ, kơ mòn , shau , shot , shet

Từ chỉ nơi chốn :

Ndo , ne , hớ , ndă, mhǔ, ntŏ, mđăp, mngkờe, tơ đăng , đơm, găh kiău , găh ma , ma yồ , bơr dìh, dơlăm

Plai ù :

Dunnia:

Tô đăng :

Tô đơm :

Tômăt tơ ngăi tǔh (lǐk) (găh măt tơ ngăi tǔh)

Tômăt tơ ngăi mǔt(găh măt tơ ngăi mǔt)

Tơ ris bơnơm :

Tơ đăng

Tăm dà

Dà lềng:

Ngài , rềp

Từ chỉ thời gian

bắt , gơñ, sê , jŏ, jĭh bơh –tus

bơlăi:

CƠNG JƠ NĂU YONG

1/ Tǔ kòn klo sắp hòi jà , jà kòn lọt sih jơnău niăm , nùs kòn r’ngoh r’ngắc bơh yàng kỡn kòn rơwăh kòn .Tăm dul ngăi N’hờm Dờng yàng , neh tus pơ niăm kòn yàng in . sồr kòn lọt tús làm tiăh sih lăm jơ nău yong cău in .

ĐK:

Do rău ơ Yàng ! kòn yăl jơh yàng in , Să soàn –sning ma plai nùs gơ bŏh. Bơh do jăl ngăn jắt tềl jơng N’hờm dê .Dơn ngăn lơh Cơng jơ nău yong , tề tê lăm jơ să oh mi .

4/ Tăm nùs tồr rơ ru cău , măng ngăi moắt jrum ờ tús đớs , ờ geh cău tús mơ gớp nàng đớs chờ yăl jơ nău yong , mờ hồm rơ cău jê gloh dunnia ờ tơl nús sơr măh , Dăn tăm pà tơl mờ ta , sơrdăh chờ bơh drim hìng .

ĐƠS CHỜ SỒR KNÒM BSRAM

Dul bar pe đờschờ ntas , đơschờ tăm brờn nùs he , mẹ bàp he cùng brờn sơl , bơ sram lă tơn jăk khai , bơ sram lă tơl jơh nùs. Ơ kòn se , Ơ kòn se , bơ srăm lă tơn jăk khai, bơ srăm lă tơl jơh nùs:

PLAY NÙS TƠ PLÀNG TÊ

Plăi nùs tơ plàng tê , ãn ndờp , ndờp mê in .gơ cràl tơ plàng tê, gơ bềng jơ nău niăm , hò lơ hò lơ –hò lơ, hò lơ hò lơ –hò lơ

Các từ theo chữ ß

Bi :anh

Bi ùr : chị

Bi klău: anh trai

Bă bôŏn : Làm cho có , làm ẩu

Băc : gang

Glăh băc : nồi gang

Băi: hối lộ

Băi priă cău kuăng in bài dong kờl he căhrơna .

Bài : đồng ý , bằng lòng , chịu rồi ;

Prăp phăn bài ờ gŏ rŏh :cất đồ để khỏi bị mất (thất lạc )

Băk: ờ bǔk, à băk:không biết gì cả

Răk băk, jơr băk :cửa mở tanh bành

Ơm wà băk: Ngồi chành bành

Ha băk băk: hở to

Băl : chi băl: một loài cây làm nhà rất tốt , không bị mối mọt

Bà : xin…

Bà hìu bol hi in mǔt : Cho chúng tôi vào nhà với

Ăi bol khăi in bà :Cho họ với

Bà …bà : cău bà lòt joè lòng .một số nữa đi lấy củi

cău bà lòt bớ dà :một số đi lấy nước

bà di bà ờ : tạm tạm

prăm jiơ mà bà : 5h qua (hơn )

bằn : Đặt cộc , tiền ( chơi )

bằn bài : đánh bài

băng : Măng

bŏ băng : giã măng

băng bŏh:măng muối

băng sràt : măng chua

băng mhàm : măng máu

bao : bao

bao phe : bao gạo

băr : quàng cho có

băr ôê tơ pơnì: Quàng tấm thổ cẩm trên vai (wăn chèo ): quàng khăn

bà rà : cũng được

niăm bà rà : cũng tốt

ờ gŏ hăn niăm : không tốt lắm

bàs : nhát , hay xấu hổ , mắc cỡ

bàssil : nhục

bàssil bàsso : nhục nhã

ờ bàs : không biết nhục

đơs pơnrào bàs: biện hộ cho lỗi nhục

băt : moi móc chuyện của người khác (người hay móc méo )

ờ tồ băt : không móc méo

bău: bào gỗ

bău kơndàp , lơmpàn : bào ván gỗ

bĕk bĕk : luôn miệng

kòn sềm ha bơr bĕk bĕk: chim con há mồm đòi mồi

wiăm bŏk bŏk , bĕk bĕk: : càm ràm tối ngày

bèh bèh : trề

glăh bèh : nồi rắc

kơmbùng bèh bèh : miệng, môi trề

bì : vạ lây , nghi

dul nă mê mơ kñău , cău bì jơh bol hi : một mình mày ăn căp mà họ nghi cả bọn này nữa :

biă : treo

biă lềng dà tơ tnê chi yơ : treo bầu nước trên cành cây nhé:

biă ồê ào lă : treo quần áo đi !

bò biă : khuôn mặt

bò biă rơgăi: khuôn mặt(gầy, xương trơ ra )

biăh : hứa chắc chắn

ăñ lòt biăh : chắc chắn tôi sẽ đi

ăn lơh biăh : chắc chắn tôi sẽ làm

biăh mà biăh: phải tự lường sức mình

bìh : muộn màng

bìh sơ năm : trễ , muộn , mất mùa

bìh bê kàl lǔi :trễ mất rồi , khi nào …../

bĭr : cùn

bĭr bĭr tồc pês ờ sồt : lưỡi dao cùn không cắt được

bìt : bỉu môi

bìt bìt kơmbùng: bỉu môi khinh người

bla : Trắng , bạch

bla rôăs: Ngà voi

blă blă cău : người đông đúc (lúc nhúc )

blă blă blềng blềng kònse cŏh plăi tăm blàng : bọn trẻ con đá bóng trong sân đông lắm

blăh ngằm , blăh ngằm: Mắt nhắm mắt mở

lời tĕ blăk : bỏ hoang , trắng tay

blăk : la to

ngkè blăk blăk: la to om sòm

blàn lìn măt : chợt mở mắt ra

blàng hừi hừi : sạch trơn như mặt đường vậy

blàng : sạch không có cỏ cây

klĭ hĭng: sạch sẽ

liăr blàp blàp: liếp

Jơnau Yal Niam Kơnràñ Jesu đơs: ‘‘Añ lah gùng, bơta ngăn mơ bơta kis; ờ geh cau lơi tus mơ Bàp, dilah ờ găn Añ.” Dilah bol kòn neh git Añ, gen bol kòn krung rơp git Bàp Añ; mơ bơh tŭ do, bol kòn git Khai mơ neh gŏ Khai” (Jo 14, 6-7).

Jơtài Pàng Yau

Về Ban biên tập

Bài viết liên quan

Hãy kiểm tra thêm

Mùa Giáng Sinh: Nguồn gốc, các tuần và ý nghĩa

Mùa Vọng

Chúng Tôi Ăn Rừng: Bức tranh sinh động về văn hóa Mnông Gar

Để lại một bình luận